Szendera Augustyn

Posłowie górnośląscy. M.in. ksiądz Ulitzka

 

Strój rozbarski 1920

 

Eksperci a język śląski

Jedni eksperci odpowiadają, że może być: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35019,9613477,Eksperci__godka_to_jezyk_regionalny.html,
szacowne elitarne gremium (Rada Języka Polskiego), że nie: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35019,9683721,Rada_Jezyka_Polskiego_nie_chce_godki.html.

Tacy sami, a ściana między nami - cytat na miejscu, bo dyskusje trywialne i od kilkuset lat właściwie o tym samym.

Raport wyjaśniający

Na stronie MSWiA (http://www.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=9108) jest w postaci graficznej, więc może potrzeba trochę tekstu.

RAPORT WYJAŚNIAJĄCY DO EUROPEJSKIEJ KARTY JĘZYKÓW REGIONALNYCH LUB MNIEJSZOŚCIOWYCH
WPROWADZENIE
1. Terytoria wielu krajów europejskich zamieszkują regionalne grupy autochtoniczne, posługujące się językiem innym niż większość po­pulacji. Sytuacja ta jest konsekwencją historycznych procesów for­mowania się państw, których granice nie pokrywały się z granicami wyznaczanymi przez języki, a małe społeczności zostały podporząd­kowane większym w ramach jednego państwa.
2. Pod względem demograficznym sytuacja języków regionalnych lub mniejszościowych jest bardzo zróżnicowana — liczba użytkowników danego języka waha się od kilku tysięcy do kilkunastu milionów i równie duże różnice istnieją w zakresie prawa oraz praktyk, odno­szących się do języków regionalnych lub mniejszościowych w po­szczególnych państwach. Elementem wspólnym dla wielu języków regionalnych lub mniejszościowych jest istnienie różnych zagrożeń. Obecne niebezpieczeństwa dla języków regionalnych lub mniejszo­ściowych wynikają przede wszystkim ze strony nieuchronnie ujed­nolicającej się współczesnej cywilizacji, szczególnie ze strony środ­ków masowego przekazu oraz nieprzyjaznego środowiska i stosowa­nia przez państwa polityki asymilacyjnej.
3. Przez wiele lat różne ciała działające w ramach Rady Europy głośno wyrażały swoje zaniepokojenie sytuacją języków regionalnych lub mniejszościowych. Również art. 14 Konwencji o ochronie praw człowie­ka i podstawowych wolności wskazuje, że korzystanie z praw i wolno­ści wymienionych w Konwencji powinno być zapewnione bez dyskry­minacji wynikającej między innymi z takich przesłanek jak język, czy przynależność do mniejszości narodowej. Zapisy tego artykułu chronią przed dyskryminacją tylko jednostki, nie tworząc jednocze­śnie systemu pozytywnej ochrony języków regionalnych lub mniej­szościowych oraz posługujących się nimi społeczności, na co zwraca­ło uwagę w uchwale nr 136 Zgromadzenie Doradcze już w 1957 ro­ku. W zaleceniu 285 z 1961 roku Zgromadzenie Parlamentarne we­zwało do opracowania środków ochrony, uzupełniających Konwencję
w celu zagwarantowania praw mniejszości do rozwoju kultury, języ­ka, zakładania szkół itp.
4. Ostatecznie, w 1981 roku, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło zalecenie 928 w sprawie problemów kulturalno-oświatowych języków mniejszości i dialektów w Europie i jeszcze w tym samym roku Parlament Europejski przyjął uchwałę w tej samej sprawie. We wnioskach końcowych obydwu dokumentów znalazło się stwierdzenie, że istnieje konieczność opracowania karty języków i kultur regionalnych lub mniejszościowych.
5. Działając na podstawie powyższych zaleceń i uchwał, Stała Konferen­cja Władz Lokalnych i Regionalnych Europy (CLRAE) podjęła decy­zję o przygotowaniu Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych, mając na uwadze rolę, jaką władze lokalne i regionalne będą musiały odegrać w relacjach z językami i kulturami na poziomie lokal­nym.
6. Prace wstępne, poprzedzające opracowanie projektu Karty, objęły prze­gląd obecnej sytuacji języków regionalnych i mniejszościowych w Eu­ropie oraz wyniki publicznej debaty, która zgromadziła około 250 osób - użytkowników 40 języków - która odbyła się w 1984 roku. Wstęp­ny projekt Karty został opracowany przy pomocy grupy ekspertów. Zważywszy na niesłabnące zainteresowanie Zgromadzenia Parlamen­tarnego Rady Europy i Parlamentu Europejskiego tą kwestią, w pro­cesie tworzenia zapisów Karty brali udział przedstawiciele Zgromadze­nia, utrzymując kontakt z odpowiednimi członkami parlamentu.
7. Ostatecznie projekt Karty został przyjęty w 1988 roku na 23 sesji Stałej Konferencji Władz Lokalnych i Regionalnych Europy jako re­zolucja nr 192.
8. W następstwie tej inicjatywy, popartej przez Zgromadzenie Parla­mentarne, opinią nr 142, na 14 sesji Zgromadzenia Parlamentarne­go Rady Europy (1988) projekt przekazano do dalszych prac legisla­cyjnych, do powołanej przez Komitet Ministrów ad hoc Komisji Ekspertów do Spraw Języków Regionalnych lub Mniejszościowych w Europie (CAHLR), Międzyrządowa Komisja Ekspertów do Spraw Języków Regionalnych lub Mniejszościowych w Europie rozpoczęła prace pod koniec 1989 roku. W spotkaniach Komisji brali udział, jako promotorzy projektu, przedstawiciele CLRAE i Zgromadzenia Parlamentarnego. Przed złożeniem w 1992 roku ostatecznego tek­stu projektu Karty Komitetowi Ministrów, Komisja Ekspertów do Spraw Języków Regionalnych lub Mniejszościowych w Europie (CAHLR) przeprowadziła konsultacje i wzięła pod uwagę opinie wyspecjalizowanych komitetów Rady Europy (do spraw: kultury, edukacji, praw człowieka, współpracy prawnej, przestępczości, sa­morządu, mediów) oraz Europejskiego Komitetu na rzecz Demo­kracji przez Prawo.
9. Karta została przyjęta przez Komitet Ministrów jako konwencja Ra­dy Europy na 478 posiedzeniu zastępców ministrów w dniu 25 czerwca 1992 roku, a w dniu 5 listopada 1992 roku w Strasbourgu została skierowana do podpisu państw członkowskich Rady Europy.
ROZWAŻANIA OGÓLNE Cele Karty
10. Jak w sposób niepozostawiający żadnych wątpliwości wyjaśniono w preambule — nadrzędnym celem Karty jest kultura. Karta powsta­ła z myślą o ochronie i promocji języków regionalnych lub mniej­szościowych, jako zagrożonego elementu kulturowego dziedzictwa europejskiego. Z tego powodu Karta zawiera nie tylko klauzulę o niedyskryminacji języków, lecz również wymienia środki ich ak­tywnego wsparcia poprzez: zapewnienie użycia języków regional­nych lub mniejszościowych w oświacie i środkach masowego prze­kazu, a także zezwolenie na ich używanie w administracji i sądow­nictwie, życiu gospodarczym i społecznym oraz w kulturze. Jedynie w ten sposób można zrekompensować niesprzyjające warunki, w ja­kich znalazły się w przeszłości języki regionalne lub mniejszościowe
i zapewnić tej żyjącej cząstce europejskiej tożsamości kulturowej na­leżytą ochronę oraz warunki rozwoju.
11. Karta przyjmuje za cel ochronę i promocję języków regionalnych lub mniejszościowych, nie zaś mniejszości językowych. Karta nie przewiduje żadnych indywidualnych lub zbiorowych praw dla użyt­kowników języków regionalnych lub mniejszościowych. Niemniej jednak zobowiązania stron, dotyczące statusu tych języków oraz przepisy krajowe, które zostaną wprowadzone zgodnie z Kartą, bę­dą miały oczywisty wpływ na sytuację zainteresowanych społeczno­ści i ich członków.
12. CLRAE opracowała i przedstawiła swój projekt Karty, zanim nastą­piły daleko idące zmiany polityczne w Europie Środkowowscho­dniej. W projekcie zostały uwzględnione potrzeby państw, które już wtedy były członkami Rady Europy. Przedstawiciele państw Euro­py Środkowowschodniej wyrażali bowiem znaczne zainteresowanie europejskimi standardami w tym zakresie.
13. Projekt Karty nie dotyczył problemu narodów dążących do nie­podległości, czy walczących o zmianę granic, niemniej jednak miał łagodzić problemy mniejszości posługujących się językiem regionalnym lub mniejszościowym, tak aby mogły one poczuć się swobodnie w państwie, w którym znalazły się w wyniku splotu wydarzeń historycznych. Projekt Karty, daleki od wzmacniania tendencji dezintegracyjnych, miał poprawić moż­liwości* używania języków regionalnych lub mniejszościowych w różnych sferach życia, tak aby możliwe stało się zapomnienie o urazach z przeszłości, które przeszkadzały grupom posługują­cym się tymi językami w zaakceptowaniu miejsca w kraju, w którym żyją.
14. W tym kontekście należy podkreślić, że Karta nie dotyczy relacji między językami oficjalnymi a językami regionalnymi lub mniej­szościowymi pod względem konkurencji lub antagonizmu. Raczej
świadomie reprezentuje postawę międzykulturowe i wielojęzyczną, w której każda grupa językowa ma swoje miejsce. Podejście to w pełni koresponduje z wartościami tradycyjnie wyznawanymi przez Radę Europy oraz jej wysiłkami podejmowanymi na rzecz promowania bliższych kontaktów między narodami, rozwoju współpracy w Europie oraz lepszego zrozumienia pomiędzy różny­mi kulturami w ramach państwa.
15. Zapisy Karty nie dotyczą nowych, częstokroć pozaeuropejskich języ­ków, które mogły się pojawić w wyniku ostatnich ruchów migracyj­nych o podłożu ekonomicznym. W przypadku grup ludności posłu­gujących się takimi językami, pojawiają się problemy związane z in­tegracją. CAHLR zajęła stanowisko, że problemy te zasługują na oddzielne potraktowanie, jeśli to konieczne, przy pomocy konkret­nego narzędzia prawnego.
16. Na, koniec należy zauważyć, że niektóre państwa członkowskie Ra­dy Europy już realizują politykę, która idzie dalej niż wymagania przedstawione w Karcie. W żadnym przypadku postanowienia Kar­ty nie powinny przeszkadzać tym państwom w dalszym realizowa­niu tej polityki.
PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE Pojęcie języka
17. W Karcie użyto pojęcia języka w taki sposób, aby zwrócić uwagę na jego funkcję kulturową. Z tego też powodu pojęcie to nie zostało zdefiniowane jako subiektywne prawo jednostki do mówienia „w swoim własnym języku", lecz zdefiniowanie pojęcia języka pozosta­wiono do indywidualnego uznania każdej jednostki. Nie kładzie się również nacisku na polityczno-społeczną czy też etniczną definicję opisującą język jako instrument danej grupy społecznej bądź etnicz­nej. W rezultacie Karta nie definiuje pojęcia mniejszości języko­wych, ponieważ jej celem nie jest określenie praw etnicznych i(lub)
kulturowych mniejszości, lecz ochrona i promocja języków regio­nalnych lub mniejszościowych.
Stosowana terminologia
18. CAHLR optowała za użyciem wyrażenia „języki regionalne lub mniej­szościowe" zamiast określenia „języki mniej powszechnie używane". Przymiotnik „regionalne" oznacza języki używane na niewielkiej części terytorium danego państwa, na której języki te mogą być używane przez większość obywateli. Zwrot „mniejszościowy" dotyczy języków używanych przez osoby, które nie mieszkają w zwartych skupiskach lub języków używanych przez grupę osób, która mimo iż jest skoncentro­wana na części terytorium państwa, jest liczebnie mniejsza niż popula­cja w regionie, która posługuje się językiem państwowym. W związku z powyższym przymiotniki te opierają się na faktach, a nie na pojęciach prawnych i odzwierciedlają sytuację w danym państwie (przykładowo, język mniejszości narodowej w jednym państwie może być językiem większości w drugim).
Brak rozróżnienia pomiędzy różnymi „kategoriami" języków regionalnych lub mniejszościowych
19. Autorzy Karty stanęli w obliczu problemu występowania znacznych różnic w sytuacji języków regionalnych lub mniejszościowych w Euro­pie. Niektóre języki są używane na stosunkowo dużym obszarze przez znaczną część ludności i mają możliwości rozwoju oraz stabilność kul­turową. Inne języki używane są przez niewielki odsetek ludności na ograniczonym terenie lub przez bardzo wyraźną mniejszość, gdzie ję­zyk ten ma bardzo niewielką możliwość przetrwania i rozwoju.
20. Niemniej zdecydowano, że nie będą podejmowane próby zdefinio­wania odrębnych kategorii języków zgodnie z ich obiektywną sytu­acją. Takie podejście nie oddawałoby różnorodności sytuacji w ja­kich znajdują się języki w Europie. W praktyce każdy język regio­nalny lub mniejszościowy stanowi odrębny przypadek i działaniem bezcelowym jest próba klasyfikacji języków w określonych grupach. Przyjętym rozwiązaniem było zachowanie jednolitego pojęcia języ­ka regionalnego lub mniejszościowego, umożliwiając państwom do­stosowanie podjętych działań do sytuacji każdego języka regionalne­go lub mniejszościowego.
Brak listy języków regionalnych lub mniejszościowych w Europie
21. Karta nie wyszczególnia, które języki europejskie odpowiadają kon­cepcji języków regionalnych lub mniejszościowych, przedstawionej w art. 1. Wstępny przegląd sytuacji języków w Europie przeprowa­dzony przez Stałą Konferencję Władz Lokalnych i Regionalnych Europy spowodował, że autorzy Karty nie dołączyli do tego doku­mentu listy języków regionalnych lub mniejszościowych. Taka lista powinna zostać szeroko przedyskutowana pod wieloma względami, nie tylko lingwistycznymi. Ponadto jej wartość byłaby ograniczona, gdyż strony mają pozostawioną swobodę w podjęciu decyzji, które przepisy z części III Karty mają mieć zastosowanie do danego języ­ka. Karta przedstawia odpowiednie rozwiązania dla różnych sytu­acji, w jakich znajdują się języki regionalne lub mniejszościowe, ale nie przesądzając, jaka jest ta sytuacja w konkretnych przypadkach.
Struktura Karty
22. Z jednej strony, Karta ustala wspólny zbiór zasad, przedstawiony w części II, które mają zastosowanie do wszystkich języków regional­nych lub mniejszościowych. Z drugiej strony, część III Karty zawiera szereg szczegółowych postanowień dotyczących miejsca języków re­gionalnych lub mniejszościowych w różnych dziedzinach życia spo­łecznego. Poszczególne państwa mają swobodę (w ramach pewnych li­mitów) w wyborze zapisów Karty, które będą mieć zastosowanie do każdego z języków używanych w granicach państwa. Ponadto, znacz­na liczba postanowień Karty zawiera kilka opcji różnicujących, z któ­rych jedna musi być zastosowana „zgodnie z sytuacją każdego języka".
23. Elastyczność ta uwzględnia główne różnice w rzeczywistej sytuacji ję­zyków regionalnych lub mniejszościowych (liczba użytkowników, sto­pień rozdrobnienia itd.). Odnosi się również do kosztów, które pocią­gają za sobą postanowienia Karty, oraz możliwości administracyjnych i finansowych państw europejskich. Dlatego też ważne jest, aby strony mogły zwiększać swoje zobowiązania w późniejszym etapie, w miarę rozwoju ich sytuacji prawnej bądź uwarunkowań finansowych.
24. W części IV Karty znajdują się postanowienia wykonawcze, w tym zapisy dotyczące utworzenia Europejskiego Komitetu Ekspertów ds. Monitoringu Stosowania Karty.
UWAGI DO POSTANOWIEŃ KARTY Preambuła
25. Preambuła wyjaśnia powody opracowania Karty i jej główne przesłanie.
26. Celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności pomiędzy jej członkami w celu promowania wspólnego dziedzictwa i ideałów. Różnorodność językowa jest jednym z najbardziej wartościowych elementów europejskiego dziedzictwa kulturowego. Tożsamość kul­turowa Europy nie może być budowana na bazie standaryzacji języ­kowej. Wręcz przeciwnie, ochrona i wzmocnienie tradycyjnych ję­zyków regionalnych lub mniejszościowych stanowi wkład w budo­wę Europy, która zgodnie z ideałami członków Rady Europy może się opierać jedynie na zasadzie pluralizmu.
27. Preambuła odwołuje się do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatel­skich i Politycznych ONZ oraz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Ponadto powołuje się na zobowiązania poli­tyczne, przyjęte w ramach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpra­cy w Europie (KBWE). Zważywszy jednak na obecną słabość nie­których historycznych języków regionalnych lub mniejszościowych, sani zakaz dyskryminacji użytkowników tych języków nie stwarza wystarczających gwarancji. Niezbędne jest. specjalne wsparcie, uwzględniające interesy i życzenia użytkowników tych języków, aby je chronić i rozwijać.
28. Karta szanuje zasady niezależności narodowej i integralności teryto­rialnej. Od każdego państwa wymagane jest uwzględnienie realiów kulturowo-społecznych i nie ma tutaj mowy o podważaniu jakiego­kolwiek porządku politycznego ani też instytucjonalnego. Wręcz przeciwnie, z tego powodu, że państwa członkowskie akceptują struk­tury terytorialne i państwowe w istniejącym kształcie, uważają, że niezbędne jest, aby w każdym państwie w zorganizowany sposób pod­jąć działania na rzecz promocji języków regionalnych lub mniejszo­ściowych.
29. Potwierdzenie zasad międzykulturowości i wielojęzykowości służy właściwemu zrozumieniu celów Karty, natomiast w żadnym przy­padku nie ma na celu popierania jakiegokolwiek dzielenia grup języ­kowych. Przeciwnie, uznano, że w każdym państwie niezbędna jest znajomość języka oficjalnego (lub jednego z języków oficjalnych); w efekcie żadne postanowienie Karty nie powinno być interpretowa­ne jako próba stworzenia przeszkód w poznaniu języków oficjalnych.
Część I — Postanowienia ogólne Art. 1 - Definicje Definicja „języków regionalnych lub mniejszościowych" (art. 1 pkt a)
30. Definicja użyta w Karcie zwraca uwagę na trzy aspekty.
Języki tradycyjnie używane przez obywateli państwa
31. Celem Karty nie jest rozwiązywanie problemów powstałych w wy­niku niedawnych zjawisk migracyjnych, prowadzących do istnienia grup używających języka obcego w państwie emigracji lub w pań­stwie pochodzenia w przypadku powrotu. W szczególności Karta nie dotyczy grup pozaeuropejskich, które niedawno przybyły do Eu­ropy i otrzymały obywatelstwo państwa europejskiego. Wyrażenia „historyczne języki regionalne lub mniejszościowe Europy" (patrz paragraf drugi preambuły) oraz języki „tradycyjnie używane" w państwie (art. 1 pkt a) wskazują jasno, że zapisy Karty dotyczą wy­łącznie języków historycznych, tzn. języków, które w przedmioto­wym państwie są w użyciu od dłuższego czasu.
Różne języki
32. Języki te muszą się wyraźnie odróżniać od innego języka lub języ­ków używanych przez pozostałą część ludności w danym państwie. Karta nie dotyczy lokalnych odmian lub różnych dialektów jednego i tego samego języka. Nie zajmuje się również — często omawianym zagadnieniem — od jakiego momentu różne formy wyrażania stano­wią odrębne języki. Kwestia ta zależy bowiem nie tylko od kryte­riów ściśle językowych, lecz również od zjawisk psychologiczno-socjologicznych, a także politycznych, które mogą kreować różne od­powiedzi. W związku z tym w gestii władz każdego państwa, zgod­nie z demokratycznymi procedurami, pozostanie decyzja, jakie for­my wyrazu tworzą odrębny język.
Baza terytorialna
33. Języki objęte postanowieniami Karty są głównie językami używa­nymi na określonym terenie, tzn. językami, które zgodnie z trady­cją były używane w danym regionie geograficznym. Z tego też po­wodu celem Karty jest zdefiniowanie „terenu, na którym używany jest język regionalny lub mniejszościowy". Teren, na którym dany język jest dominujący, czy też używany przez większość ludności, nie jest jedynym kryterium, ponieważ wiele języków stało się ję­zykami mniejszości nawet na terenach, gdzie mają swoją tradycyj­ną bazę terytorialną. Powód, dla którego Karta dotyczy głównie języków mających swoją bazę terytorialną, wynika z faktu, iż większość działań przewidzianych przez Kartę wymaga zdefinio­wania terytorialnego zakresu stosowania, innego niż terytorium całego państwa. Oczywiście Karta obejmuje również te przypadki, w których na danym terenie używany jest więcej niż jeden język regionalny lub mniejszościowy.
Definicja terytorium języka regionalnego lub mniejszościowego (art. 1 pkt b)
34. Terytorium, o którym mowa, to obszar, na którym używany jest w .znaczącym zakresie język regionalny lub mniejszościowy, nawet jeśli używany jest tylko przez mniejszość, i który odpowiada bazie historycznej. Ponieważ terminy użyte w Karcie są bardzo elastyczne, w gestii każdego państwa pozostawiono dokładniejsze zdefiniowa­nie pojęcia terytorium, na którym jest używany język regionalny lub mniejszościowy. Definicja ta powinna uwzględniać postanowie­nia art. 7 ust. 1 pkt b, dotyczące ochrony terytorium, na którym jest używany język regionalny lub mniejszościowy.
35. Główne wyrażenie, użyte w tym postanowieniu, to „liczba osób uza­sadniająca przyjęcie różnych środków ochronnych i popierających". Autorzy Karty unikali ustalenia stałego progu procentowego użyt­kowników języka regionalnego lub mniejszościowego, którego osią­gnięcie bądź przekroczenie powodowałoby zastosowanie działań określonych w Karcie. Autorzy Karty woleli zostawić w gestii po­szczególnych państw ustalenie, zgodnie z duchem Karty oraz we­dług charakteru każdego zdefiniowanego działania, właściwej liczby użytkowników języka, wymaganej do przyjęcia stosownych działań.
Definicja języków nieterytorialnych (art. 1 pkt c)
36. „Języki nieterytorialne" są wyłączone z kategorii języków regional­nych lub mniejszościowych, ponieważ nie mają bazy terytorialnej.
Pod innymi względami są jednak zgodne z definicją podaną w art.
1 pkt a, będąc językami tradycyjnie używanymi na terytorium pań­stwa przez obywateli tego państwa. Przykładami języków nieterytorialnych są jidysz i romani.
37. Jedynie ograniczona część postanowień Karty może być stosowa­na do języków pozbawionych bazy terytorialnej. Większość po­stanowień części III Karty ma na celu ochronę i promocję języków regionalnych lub mniejszościowych na terenie, na którym są uży­wane. Do języków nieterytorialnych można stosować część II Kar­ty, lecz tylko w zakresie niezbędnych zmian i zgodnie z warunka­mi podanymi w art. 7 ust. 5.
Art. 2 - Zobowiązania
38. Art. 2 wprowadza rozróżnienie na dwie główne części Karty tj. część II i część III.
Implementacja części II (art. 2 ust. 1)
39- Część II posiada zakres ogólny i dotyczy w całości wszystkich ję­zyków regionalnych lub mniejszościowych używanych na teryto­rium danego państwa strony Karty. Należy jednak zauważyć, że użycie wyrażenia „w zależności od sytuacji każdego języka" wska­zuje na to, że ta część została stworzona z myślą o uwzględnieniu różnej sytuacji języków, które występują w różnych państwach europejskich oraz w każdym państwie z osobna. Szczególnie w pierwszym paragrafie stawia się państwom stronom Karty wy­móg, aby zobowiązały się do dostosowania swojej polityki, pra­wodawstwa i praktyki do szeregu zasad i celów. Zasady i cele są określone ogólnie i zostawiają państwom szeroki zakres swobody w interpretacji i stosowaniu (patrz wyjaśnienia poniżej na temat części II).
40. Państwa strony Karty nie mają swobody w przyznawaniu bądź od­mawianiu statusu języka regionalnego lub mniejszościowego, który jest zagwarantowany w części II Karty. Jednak państwa są odpowie­dzialne, jako wdrażające postanowienia Karty, za decyzję, czy forma wyrazu używana na danym, podległym terytorium, przez konkretną grupę obywateli stanowi język regionalny lub mniejszościowy w ro­zumieniu Karty.
Implementacja części III (art. 2 ust. 2)
41. Celem części III jest przełożenie zasad ogólnych, zawartych w czę­ści II, na konkretne przepisy. Jest ona wiążąca dla tych państw stron Karty, które zobowiążą się, aby stosować wybrane przez siebie postanowienia części III do warunków zapisanych w części II Kar­ty. Aby można było dostosować Kartę do różnych sytuacji języko­wych, występujących w poszczególnych państwach europejskich, autorzy Karty wprowadzili dwustopniową regulację: po pierwsze - państwa mają swobodę w określeniu języków, co do których będą stosować postanowienia części III Karty\ po drugie — dla każdego języka państwa wybierają określone zapisy części III Karty, dekla­rując ich stosowanie.
42. Państwo podpisujące Kartę ma możliwość, zgodnie z literą Karty, stwierdzić, że dany język regionalny lub mniejszościowy, istniejący na jego terytorium, nie będzie objęty korzyściami płynącymi z po­stanowień części III Karty. Jest jednak oczywiste, że powody, dla których dane państwo wyłącza uznany język regionalny lub mniej­szościowy z zakresu korzyści części III, muszą być zgodne z duchem, celami i zasadami Karty.
43. W momencie, kiedy państwo wyrazi zgodę na stosowanie postano­wień części III Karty do języka regionalnego lub mniejszościowego, używanego na jego terytorium, będzie jeszcze ciążyć na nim obo­wiązek ustalenia, które paragrafy części III mają być stosowane do tego konkretnego języka. Zgodnie z art. 2 ust. 2, strony zobowiązu­ją się do zastosowania co najmniej 35 ustępów bądź punktów wy­branych spośród postanowień części III. Rola państwa, polegająca na wyborze pomiędzy różnymi ustępami lub punktami, będzie sprowa­dzać się do maksymalnego dopasowania Karty do określonego kon­tekstu każdego języka regionalnego lub mniejszościowego.
44. Warunki sprecyzowane w art. 2 ust. 2 zostały podane w celu zapew­nienia rozsądnej dystrybucji rozwiązań Karty, by w ten sposób unie­możliwić pominięcie któregokolwiek z zakresów ochrony języków regionalnych lub mniejszościowych (szkolnictwo, władze sądowni­cze, organy administracji i służby publicznej, media, działania i obiekty kulturalne, życie gospodarcze i społeczne).
45. Wyrażenie „ustępy lub punkty" dotyczy odrębnych postanowień Kar­ty, które występują samodzielnie. Stąd jeśli jakieś państwo wybierze art. 9 ust. 3, to ustęp ten będzie się liczył jako jedna jednostka dla ce­lów art. 2 ust. 2; ta sama zasada ma zastosowanie wtedy, gdy państwo akceptuje art. 8 ust. 1 pkt g. W przypadku, gdy dany ustęp lub punkt zawiera kilka możliwości, wybór jednej z możliwości będzie stanowić punkt odniesienia dla celów art. 2 ust. 2. Przykładowo, jeśli w art. 8 państwo wybierze wariant a (iii) w ust. 1, tekst ten będzie się liczył jako „punkt". Sytuacja jest odmienna wtedy, gdy warianty niekoniecz­nie stanowią dla siebie alternatywy, lecz mogą być kumulowane. Za­tem w art. 9, jeśli państwo wybierze w ust. 1 pkt a (iii) oraz a (iv), to ich teksty będą się liczyć jako dwa punkty w rozumieniu art. 2.
46. Celem tych wariantów jest zwiększenie elastyczności Karty, która pozwalałaby uwzględniać duże rozbieżności w faktycznej sytuacji języków regionalnych lub mniejszościowych. Jest jasne, że pewne postanowienia, które doskonale pasują do języka regionalnego, uży­wanego przez dużą liczbę użytkowników, nie będą właściwe dla ję­zyka mniejszościowego, używanego tylko przez niewielką grupę osób. Rola państw nie będzie polegać na dokonywaniu arbitralnych wyborów pomiędzy tymi alternatywami, lecz na poszukiwaniu dla każdego języka regionalnego lub mniejszościowego sformułowań, które najlepiej określają charakterystykę i stan rozwoju takiego ję­zyka. Cel tych alternatywnych sformułowań jest jasno przedstawio­ny w samym tekście odpowiednich artykułów bądź ustępów części
III, które mają zastosowanie „zgodnie z sytuacją każdego języka". Najogólniej mówiąc, wobec braku innych istotnych czynników mo­głoby to sugerować, że na przykład im większa liczba użytkowni­ków języka regionalnego lub mniejszościowego i bardziej jednorod­na struktura ludnościowa w regionie, tym „silniejszy" wariant, któ­ry powinien być przyjęty; słabsza alternatywa powinna być wybie­rana tylko wtedy, gdy silniejszy wariant nie może być stosowany z powodu sytuacji przedmiotowego języka.
47. W związku z powyższym, w gestii państw pozostanie wybór warun­ków części III Karty, które stworzą spójne ramy dopasowane do kon­kretnej sytuacji każdego języka. Państwa mogą również, jeśli prefe­rują takie rozwiązanie, przyjąć ogólne ramy dla wszystkich języków bądź grup języków.
Art. 3 — Ustalenia praktyczne
48. Art. 3 opisuje procedurę wprowadzenia w życie zasad przedstawio­nych jedynie w zarysie w art. 2: każde państwo, będące sygnatariu­szem Karty, określi w swoim dokumencie ratyfikacyjnym, akceptu­jącym, zatwierdzającym lub przystąpienia, w pierwszej kolejności te języki regionalne lub mniejszościowe, do których ma zastosowanie część III, a następnie ustępy części III, wybrane do stosowania do każdego języka, mając świadomość, że wybrane ustępy nie muszą być takie same dla każdego języka.
49. Art. 2 Karty nie zawiera obowiązku akceptacji jednocześnie części II i III, ponieważ państwo mogłoby się ograniczyć do ratyfikowania konwencji bez dokonania wyboru jakiegokolwiek języka, do które­go byłyby stosowane postanowienia części III. W takim przypadku zastosowanie mogłaby mieć jedynie część II. Na ogół, zgodnie z du­chem Karty, państwa spełniają wymagania wykorzystania możliwo­ści stworzonych przez część III, które stanowią istotę ochrony prze­widzianej przez Kart§.
50. Jest również jasne, że w dowolnym momencie dane państwo może przyjąć na siebie nowe zobowiązania, obejmując korzyściami płyną­cymi z postanowień części III Karty dodatkowy język regionalny lub mniejszościowy. Państwo może również przyjąć paragrafy Karty, które nie były wcześniej zaakceptowane.
51. Treść art. 3 uwzględnia taką sytuację istniejącą w pewnych pań­stwach członkowskich, w której język narodowy, który ma status ję­zyka oficjalnego na całym lub na części terytorium, może pod inny­mi względami być w porównywalnej sytuacji do języków regional­nych lub mniejszościowych, zgodnie z definicją zawartą w art. 1 pkt a, ponieważ jest używany przez grupę liczebnie mniejszą niż lud­ność używająca innego oficjalnego języka (lub języków). Jeśli dane państwo chce, aby taki oficjalny język, używany na mniejszą skalę, odniósł korzyści z tytułu ochrony i promocji przewidzianych w Kar­cie, ma możliwość wskazania, że podlega on postanowieniom Karty. Takie rozszerzenie wykorzystania zapisów Karty na język oficjalny dotyczy wszystkich artykułów Karty, łącznie z art. 4 ust. 2.
Art. 4 - Istniejące systemy ochrony
52. Niniejszy artykuł dotyczy łącznego stosowania postanowień Karty i przepisów krajowych bądź porozumień międzynarodowych, usta­lających status prawny mniejszości językowych.
53. W przypadku, gdy pewne języki lub posługujące się nimi mniejszo­ści posiadają już status zdefiniowany w prawie wewnętrznym lub zgodny z porozumieniami międzynarodowymi, celem Karty nie jest zmniejszenie liczby tych uprawnień i gwarancji. Ochrona przewi­dziana przez Kartę ma natomiast charakter dodatkowy w stosunku do uprawnień i gwarancji już przyznanych z mocy innych instru­mentów prawnych. W celu zastosowania wszystkich zobowiązań, w przypadku istnienia konkurencyjnych przepisów regulujących te same kwestie, winny być stosowane najkorzystniejsze rozwiązania. Zatem istnienie bardziej restrykcyjnych przepisów w prawie krajo­wym bądź w ramach porozumień międzynarodowych nie może sta­nowić przeszkody w stosowaniu postanowień Karty.
54. Art. 4 ust. 1 dotyczy konkretnego przypadku praw zagwarantowa­nych przez Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolno­ści, Ma on na celu wyeliminowanie takiej sytuacji, w której jakiekol­wiek postanowienie Karty mogłoby być tak interpretowane, aby zmniejszyć zakres ochrony praw człowieka.
Art. 5 — Istniejące zobowiązania
55. Jak już wskazano w preambule, ochrona i promocja języków re­gionalnych lub mniejszościowych, która jest celem Karty, musi się odbywać w ramach poszanowania suwerenności narodowej i integralności terytorialnej. Artykuł ten wyjaśnia, że istniejące zobowiązania nałożone na strony pozostają niezmienne. Fakt, że państwo w wyniku ratyfikacji Karty wzięło na siebie zobowiąza­nia dotyczące języków regionalnych lub mniejszościowych, nie może być wykorzystany przez inne państwo, interesujące się tym językiem, lub jego użytkowników, jako pretekst do podjęcia ja­kichkolwiek działań szkodliwych dla suwerenności i integralno­ści terytorialnej takiego państwa.
Art. 6 — Informowanie
56. Zobowiązanie do dostarczania informacji, zapisane w tym artykule, wynika z faktu, że Karta nigdy nie będzie w pełni skuteczna, jeśli władze i zainteresowane organizacje oraz osoby nie będą świadome zobowiązań wynikających z tego dokumentu.
Część II — Cele i zasady
Art. 7- Cele i zasady Lista celów i zasad zawartych w Karcie (art. 7 ust. 1)
57. Postanowienia te dotyczą istotnych celów i zasad, nie precyzując wa­runków implementacji. Uważa się, że cele i zasady stanowią nie­zbędne ramy ochrony języków regionalnych lub mniejszościowych. Zostały one umieszczone w sześciu głównych działach.
Uznanie języków regionalnych lub mniejszościowych
(art. 7 ust. 1 pkt a)
58. Jest kwestią podstawową uznanie istnienia języków regionalnych lub mniejszościowych oraz legalności ich użycia. Tego typu uzna­nia nie wolno mylić z uznaniem języka jako języka oficjalnego. Uznanie istnienia języka jest warunkiem wstępnym uwzględnie­nia jego szczególnych cech i potrzeb oraz podejmowania odpo­wiednich działań.
Poszanowanie obszaru geograficznego każdego języka regionalnego lub mniejszościowego (art. 7 ust. 1 pkt b)
59- Mimo że Karta uważa za pożądane zapewnienie spójności pomiędzy terytorium, na którym używa się języka regionalnego lub mniejszo­ściowego, a właściwym organem administracji terytorialnej, cel ten nie zawsze może być osiągnięty, ponieważ ustalenie organów admi­nistracji terytorialnej może, zgodnie z prawem, zależeć od innych uwarunkowań, a nie tylko od użycia języka. Wobec powyższego Karta nie stawia wymogu, aby terytorium, na którym używany jest język regionalny lub mniejszościowy, pokrywało się z terenem dzia­łania jednostki administracji.
60. Z drugiej strony Karta potępia praktyki polegające na wymyślaniu podziałów terytorialnych, które w efekcie powodują, że używanie bądź przetrwanie języka jest trudniejsze, czy też praktyk, które pro­wadzą do rozbicia społeczności językowych między kilka jednostek administracyjnych lub terytorialnych. Jeśli nie można dostosować jednostek administracyjnych do istniejącego języka regionalnego lub mniejszościowego, jednostki te muszą przynajmniej pozostać neutralne i nie mieć negatywnego wpływu na język. W szczególno­ści władze lokalne bądź regionalne muszą stać na stanowisku wypeł­niania obowiązków w stosunku do tych języków.
Potrzeba podjęcia pozytywnych działań na rzecz języków regionalnych lub mniejszościowych (art. 7 ust. 1 pkt c i d)
61. Obecnie wiadomo, że z powodu słabości licznych języków regional­nych lub mniejszościowych, sam zakaz dyskryminacji jest niewy­starczający, aby zapewnić ich przetrwanie. Języki potrzebują pozy­tywnego wsparcia. Pomysł ten znalazł wyraz w ust. 1 pkt c. Zgod­nie z jego postanowieniami, państwa mają swobodę w określeniu działań jakie podejmą, by promować i chronić języki regionalne lub mniejszościowe. Jednocześnie w Karcie podkreśla się, że podejmowa­ne działania muszą być zdecydowane.
62. Ponadto, jak stanowi ust. 1 pkt d, działalność promocyjna na rzecz języków musi zawierać działania na rzecz możliwości swobodnego posługiwania się językami regionalnymi lub mniejszościowymi za­równo w mowie, jak i w piśmie, nie tylko w życiu prywatnym i re­lacjach indywidualnych, ale także w życiu społeczności, tzn. w in­stytucjach działalności publicznej i życia gospodarczego. Miejsce, jakie język regionalny lub mniejszościowy może zajmować w kon­tekście publicznym, będzie oczywiście zależało od jego własnych, szczególnych cech i różnic między językami. Karta nie precyzuje do­kładnych celów w tym zakresie, ale wzywa do podjęcia działań pro­mocyjnych.
Gwarancja nauczania i nauki języków regionalnych lub mniejszościowych (art. 7 ust. 1 pkt f i h)
63. Podstawowym warunkiem zachowania i ochrony języków regional­nych lub mniejszościowych jest zapewnienie im miejsca w systemie oświaty. Karta w części II zawiera potwierdzenie tej zasady, pozosta­wiając w gestii państw zdefiniowanie działań wykonawczych. Jest jednak konieczne, aby języki regionalne lub mniejszościowe były obecne „na wszystkich odpowiednich poziomach" systemu edukacyj­nego. Postanowienia dotyczące uczenia języków regionalnych lub mniejszościowych będą oczywiście różne w zależności od poziomu nauczania. W szczególności będą musiały być stworzone przepisy umożliwiające nauczanie „języka" oraz „w języku" regionalnym lub mniejszościowym. Nauczanie języka regionalnego lub mniejszościo­wego mogłoby być pominięte jedynie na poziomach, które byłyby nieodpowiednie z punktu widzenia szczególnych cech danego języ­ka.
64. Zapisy ust. 1 pkt f dotyczą ustanowienia lub zagwarantowania na­uczania w języku oraz języka jako instrumentu przekazywania języ­ka, natomiast ust. 1 pkt h wskazuje na potrzebę promowania stu­diów i badań nad językami regionalnymi lub mniejszościowymi na uniwersytetach lub w podobnych instytucjach; ponieważ tego typu działania mają podstawowe znaczenie dla rozwoju słownictwa, gra­matyki i składni tych języków. Promocja takich studiów jest częścią ogólnych działań na rzecz promocji języków regionalnych lub mniejszościowych w celu pobudzenia ich rozwoju.
Udogodnienia pozwalające osobom nieposługującym się językami regionalnymi lub mniejszościowymi na ich studiowanie i poznanie (art. 7 ust. 1 pkt g)
65. Użytkownicy języków regionalnych lub mniejszościowych wiedzą, że dla swojej własnej satysfakcji muszą znać język oficjalny. Jednak zgodnie z naciskiem położonym w preambule Karty na wartość wielokulturowości i wielojęzyczności, jest pożądane, aby duch otwarto­ści na wielość języków nie ograniczał się do użytkowników języków regionalnych. W celu ułatwienia komunikacji i zrozumienia między grupami językowymi wzywa się strony na terenach, gdzie istnieją języki regionalne lub mniejszościowe, do zapewnienia ułatwień na­uki języka osobom, jeśli mają takie życzenie, dla których dany język nie jest językiem ojczystym.
66. Powszechnie wiadomo, że w niektórych krajach celem właściwych władz jest doprowadzenie do stanu, w którym język regionalny był­by w sposób naturalny stosowany w regionie. Podjęto środki w ce­lu zapewnienia możliwości poznania takiego języka również przez osoby, dla których nie jest on językiem ojczystym. Polityka taka nie stoi w sprzeczności z zapisami Karty, ale jednocześnie nie stanowi celu ust. 1 pkt g. Ustęp ten ma za zadanie jedynie zapewnienie większego zakresu wymiany kulturowej między grupami językowy­mi.
Kontakty między grupami posługującymi się językiem regionalnym lub mniejszościowym (art. 7 ust. 1 pkt e, i)
67. Niezbędne jest, aby grupy posługujące się takim samym językiem regionalnym lub mniejszościowym miały możliwość wymiany kul­turalnej i rozwoju kontaktów w celu wspólnego działania na rzecz utrzymania i wzbogacenia ich języka. Pod tym względem Karta dą­ży do zapobiegania rozdrobnieniu ludności, podziałom administra­cyjnym w państwie lub sytuacji, w której grupy są osiedlane w róż­nych państwach — co może przeszkadzać w kontaktach między gru­pami językowymi.
68. Świadomość wspólnej tożsamości użytkowników języka regional­nego lub mniejszościowego nie może mieć negatywnego wpływu na wykluczenie lub marginalizację innych grup społecznych. Pro­mowanie kontaktów kulturowych użytkowników różnych języ­ków regionalnych lub mniejszościowych służy zatem wzbogaceniu kultury i zwiększeniu zrozumienia między wszystkimi grupami w państwie.
69. Ust. 1 pkt i wskazuje na to, że kontakty między grupami językowy­mi muszą mieć warunki rozwoju poza granicami państwa, jeśli gru­py używające tego samego lub podobnego języka regionalnego lub mniejszościowego są rozproszone na terytoriach kilku krajów. Z de­finicji języki regionalne lub mniejszościowe są używane w danym państwie przez stosunkowo małą grupę ludzi, dlatego też w celu wzajemnego wzbogacenia kulturowego, użytkownicy mogą potrze­bować dostępu do istniejących zasobów kultury, będących po dru­giej stronie granicy, jak i kontaktów z innymi grupami mówiącymi tym samym bądź podobnym językiem. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy język regionalny w jednym państwie odpowiada językowi dużej grupy kulturowej, czy nawet językowi narodowemu w innym państwie, a współpraca międzynarodowa może przynieść korzyści kulturowe społeczności regionalnej. Ważne jest, aby pań­stwa uznały legalność tego typu kontaktów i nie postrzegały ich ja­ko braku lojalności, której każde państwo oczekuje od swoich oby­wateli, albo jako zagrożenia dla integralności swojego terytorium. Grupa językowa będzie się czuła jeszcze bardziej zintegrowana z państwem, którego część stanowi, jeśli zostanie uznana za taką grupę i jeśli nie będzie napotykać na przeszkody w kontaktach kul­turowych z sąsiednimi społecznościami.
70. Państwom zostawiono swobodę w wypracowaniu najbardziej odpo­wiednich rozwiązań, pozwalających na realizację wymiany między­narodowej, ze szczególnym uwzględnieniem krajowych i międzyna­rodowych ograniczeń, z którymi niektóre państwa mogą mieć do czynienia. Bardziej szczegółowe zobowiązania przedstawiono w czę­ści III w art. 14.
Eliminacja dyskryminacji (art. 7 ust. 2)
71. Zakaz dyskryminacji w odniesieniu do języków regionalnych lub mniejszościowych stanowi minimalną gwarancję dla ich użytkowni­ków. Z tego powodu strony zobowiązują się do wyeliminowania działań zniechęcających lub zagrażających utrzymaniu lub rozwojo­wi języka regionalnego lub mniejszościowego.
72. Celem tego ustępu nie jest jednak ustanowienie zupełnej równości praw pomiędzy językami. Jak wynika z jego treści, a zwłaszcza
z wprowadzonego terminu „nieuzasadnione", w procesie realizacji polityki dotyczącej języków regionalnych lub mniejszościowych mogą istnieć pewne rozróżnienia pomiędzy językami, co jest zgod­ne z duchem Karty. W szczególności reguły ustanowione przez każ­dy kraj na korzyść języka narodowego lub oficjalnego nie dyskrymi­nują języków regionalnych, bo te reguły nie są ustanawiane dla ko­rzyści języków narodowych lub oficjalnych. Takie działania nie mo­gą jednak tworzyć barier w rozwoju i utrzymywaniu języków regio­nalnych lub mniejszościowych.
i
73. Jednocześnie, ze względu na istnienie różnic w sytuacji między ję­zykami oficjalnymi a językami regionalnymi lub mniejszościowy­mi, a także dlatego, że użytkownicy tych ostatnich są częstokroć w gorszej sytuacji, Karta akceptuje ewentualną konieczność podję­cia pozytywnych działań w celu ochrony i promocji języków regio­nalnych lub mniejszościowych. Środki te nie będą uznane za dyskry­minujące pod warunkiem, że będą miały na celu jedynie promocję równości między językami.
Promocja wzajemnego poszanowania i zrozumienia między grupami językowymi (art. 7 ust. 3)
74. Poszanowanie języków regionalnych lub mniejszościowych oraz roz­wijanie ducha tolerancji dla tych języków to część ogólnych dążeń do lepszego zrozumienia pluralizmu językowego w danym pań­stwie. Rozwój ducha tolerancji i otwartości poprzez system eduka­cji oraz media jest ważnym czynnikiem w praktycznych działaniach na rzecz ochrony języków regionalnych lub mniejszościowych. Za­chęcanie mediów do realizacji tych celów nie jest traktowane jako używanie nielegalnych wpływów państwa. Większość państw euro­pejskich nie waha się nałożyć na środki masowego przekazu zobo­wiązań do poszanowania praw człowieka, tolerancji wobec mniej­szości i unikania sytuacji wzbudzających nienawiść. Podobnie w przypadku użytkowników języków regionalnych lub mniejszo­ściowych zasada ta stanowi ważny czynnik, powodujący ich otwar­tość na języki większości narodowych i ich kultury.
Stworzenie instytucji reprezentujących interesy języków regionalnych lub mniejszościowych (art. 7 ust. 4)
75. Według CAHLR ważne jest, aby w każdym państwie istniały me­chanizmy, za pomocą których władze mogłyby uwzględniać potrze­by i życzenia wyrażane przez użytkowników języków regionalnych lub mniejszościowych. W efekcie zaleca się powołanie dla każdego języka regionalnego lub mniejszościowego instytucji odpowiedzial­nej za reprezentowanie interesów użytkowników języka na szczeblu krajowym, podejmującej praktyczne działania na rzecz jego promo­cji oraz kontrolującej realizację postanowień Karty w odniesieniu do tego języka. Wyrażenie „jeśli to konieczne" oznacza m.in., że w przypadku, gdy już istnieją takie instytucje — w tej lub innej for­mie — celem nie jest skłanianie państw do tworzenia nowych insty­tucji, które by dublowały już istniejące.
Stosowanie zasad Karty do języków nieterytorialnych (art. 7 ust. 5)
76. Mimo że Karta dotyczy głównie języków, które historycznie są utoż­samiane z danym regionem geograficznym, CAHLR nie chciała po­mijać języków tradycyjnie używanych w danym państwie, lecz niezwiązanych ściśle z określonym terytorium.
77. Uznano jednak, że z powodu stosowania wielu zasad i celów z czę­ści II, opartych na określonym terytorium, oraz z powodu praktycz­nych trudności w ich stosowaniu i realizacji bez zdefiniowanego te­rytorium, zawierające je postanowienia nie mogą być stosowane do języków nieterytorialnych, bez dokonania odpowiedniego dostoso­wania. Ust. 5 postanawia odpowiednio, że wspomniane zasady i ce­le mają być stosowane tylko w zakresie dotyczącym tych języków.
78. Niektóre z postanowień zawartych w paragrafach od 1 do 4 mogą być stosowane bez jakichkolwiek trudności do języków nieterytorialnych. Tak jest w przypadku: uznawania tych języków, działań na rzecz poszanowania, zrozumienia i tolerancji, zakazu dyskryminacji oraz działań zapewniających językom nieterytorialnym pozytywne­go wsparcia, możliwości nawiązania kontaktów przez grupy używa­jące tych języków w ramach jednego państwa i za granicą, a także promowania studiów językowych i badań, Z drugiej strony, nie jest możliwe zastosowanie do języków nieterytorialnych postanowień dotyczących podziałów administracyjnych oraz zapewnienia uła­twień w zdobywaniu informacji o tych językach przez osoby niebędące ich użytkownikami, ponieważ takie środki mogą być dostępne tylko na określonym terenie. Postanowienia o nauczaniu i uczeniu się języków nieterytorialnych oraz promocji ich używania w życiu publicznym, z powodów praktycznych, prawdopodobnie będą mo­gły być wprowadzone w życie tylko po dokonaniu pewnych korekt.
Część III — Środki służące promowaniu używania języków regionalnych lub mniejszościowych w życiu publicznym zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi w art. 2 ust. 2
Art. 8 - Oświata
79. Postanowienia ust. 1 niniejszego artykułu odnoszą się jedynie do terytorium, na którym używany jest język regionalny lub mniej­szościowy. Postanowienia te mają zastosowanie „zgodnie z sytuacją każdego z tych języków". Jak wskazano w odniesieniu do art. 2 ust. 2, warunek ten ma szczególne znaczenie w przypadku wy­boru odpowiedniego wariantu dla odpowiedniego języka w punk­tach od a do f.
80. Wyrażenie „bez uszczerbku dla nauczania języka (języków) oficjal­nego w danym państwie" ma na celu uniknięcie wszelkich możli­wych interpretacji postanowień art. 8 ust. 1 (a w szczególności pierwszej opcji w każdym punkcie od a do f) jako możliwości wy­kluczenia nauczania języka lub języków używanych przez więk­szość. Tego typu tendencja do tworzenia gett językowych byłaby sprzeczna z zasadami wielokulturowości i wielojęzyczności, pod­kreślonych w preambule, oraz szkodliwa dla interesów zaintereso­wanych grup. W warunkach państw, w których Karta ma zastoso­wanie do mniej powszechnie używanych języków oficjalnych, wy­rażenie to powinno być interpretowane w ten sposób, że postano­wienia ust. 1 nie stanowią żadnego uszczerbku dla nauczania in­nych języków oficjalnych.
81. Art. 8 dotyczy kilku poziomów nauczania: przedszkolnego, podsta­wowego, średniego, technicznego i zawodowego, wyższego i na­uczania dorosłych. Dla każdego z tych poziomów nauczania przed­stawiono różne warianty, w zależności od sytuacji każdego języka re­gionalnego lub mniejszościowego.
82. Niektóre z punktów zawierają wyrażenie „w liczbie uznanej za wy­starczającą". Wyrażenie to oznacza, że od władz publicznych nie można wymagać podjęcia określonych działań, gdy sytuacja grupy językowej utrudnia pozyskanie minimalnej liczby uczniów, ko­niecznej do stworzenia klasy. Z drugiej strony, uwzględniając szcze­gólne uwarunkowania języków regionalnych lub mniejszościowych, zasugerowano, aby normalny minimalny limit niezbędny do utwo­rzenia klasy, był stosowany elastycznie i aby mniejsza liczba uczniów mogła być „uznana za wystarczającą".
83. Sformułowanie zawarte w opcji (iv) pkt c i d uwzględnia fakt, że sy­tuacja w poszczególnych krajach jest różna zarówno pod względem wieku większości uczniów, jak też wieku, w którym tego typu edu­kacja może być zakończona. W zależności od tych uwarunkowań, życzenia, które mają być uwzględniane, mogą być życzeniami sa­mych uczniów lub ich rodzin.
84. Uwzględnia się fakt, że nie wszystkie systemy edukacyjne wprowa­dzają rozróżnienie pomiędzy szkolnictwem średnim a zawodowym, gdyż szkolnictwo zawodowe jest w niektórych systemach traktowa­ne jako szczególny rodzaj szkolnictwa średniego. Niemniej jednak, zgodnie z pkt c i d, powyższe rozróżnienie uwzględnia różnice w systemach szkolnictwa zawodowego. W szczególności w przypad­ku państw, w których szkolnictwo zawodowe jest w dużej mierze re­alizowane przy pomocy praktyk zawodowych, w związku z czym ciężko jest stosować działania wspierające języki regionalne lub mniejszościowe. Strony mają przynajmniej możliwość przyjęcia bar­dziej surowych wymagań w dziedzinie ogólnego szkolnictwa szcze­bla średniego.
85. Postanowienia dotyczące szkolnictwa wyższego oraz kształcenia do­rosłych są porównywalne z postanowieniami dotyczącymi pozosta­łych poziomów nauczania, z tym że oferują wybór pomiędzy naucza­niem prowadzonym w języku regionalnym lub mniejszościowym oraz nauczaniem tego języka jako przedmiotu. Poza tym, tak jak w przypadku nauczania przedszkolnego, oferowane są inne rozwią­zania dla tych przypadków, w których władze publiczne nie mają bezpośrednich kompetencji w zakresie tego typu edukacji. W pew­nych państwach liczba użytkowników języka regionalnego lub mniejszościowego może być uznana za niewystarczającą, aby prowa­dzić nauczanie języka lub w języku na poziomie szkolnictwa wyż­szego. W związku z tym podano przykład państw, które na mocy porozumienia szczegółowego bądź ogólnego o uznawaniu dyplo­mów, uznają stopień uniwersytecki uzyskany przez użytkownika ję­zyka regionalnego lub mniejszościowego na uczelni w innym pań­stwie, w którym ten język jest używany.
86. Treść ust. 1 pkt g jest podyktowana obawą, aby nie pozbawiać na­uczania języków regionalnych lub mniejszościowych ich kontekstu kulturowego. Języki te są często związane z odrębną historią i spe­cyficznymi tradycjami. Historia i kultura regionalna lub mniejszo­ściowa tworzą element europejskiego dziedzictwa kulturowego. Po­żądane jest, aby dostęp do tego dziedzictwa miały również osoby niemówiące w tych językach.
87. W przypadku, gdy państwo zobowiązuje się do zagwarantowania
nauczania języka regionalnego lub mniejszościowego, musi dopil­nować, aby znalazły się niezbędne środki finansowe, kadrowe, a tak­że pomoce naukowe. Ta oczywista konsekwencja tego zobowiązania nie wymaga określenia w Karcie. Ale wówczas, gdy mowa jest o ka­drze nauczycielskiej, pojawia się pytanie dotyczące kompetencji, a co się z tym wiąże — zapewnienia odpowiednich szkoleń. Jest to za­gadnienie o podstawowym znaczeniu, dlatego też poświęcono mu oddzielny zapis w ust. 1 pkt h.
88. Biorąc pod uwagę podstawowe znaczenie nauczania, a w szczególno­ści systemu oświaty, dla zachowania języków regionalnych lub mniejszościowych, CAHLR uznała za konieczne stworzenie określo­nej instytucji bądź określonych instytucji, które by kontrolowały działania w tej dziedzinie. Charakterystyka tego typu instytucji nadzorczej nie jest podana w ust. 1 pkt i. Mógłby to być organ oświatowy bądź niezależna instytucja. Funkcję tę można by również powierzyć instytucji, o której była mowa w art. 7 ust. 4 Karty. Każ­dorazowo Karta nakłada obowiązek, aby wyniki kontroli były poda­wane do wiadomości publicznej.
89. Karta ogranicza ochronę języków regionalnych lub mniejszościo­wych do obszaru geograficznego, na którym języki te są tradycyjnie używane. Natomiast art. 8 ust. 2 stanowi wyjątek od tej reguły. Od­stępstwo od tej zasady jest uzasadnione tym, że wobec dużej mobil­ności ludności zasada terytorialności może w praktyce nie wystar­czać do celów zapewnienia skutecznej ochrony języka regionalnego lub mniejszościowego. W szczególności, kiedy znaczna liczba użyt­kowników tych języków wyemigrowała do dużych miast. Biorąc jednak pod uwagę trudności związane z objęciem oświatą użytkow­ników języków regionalnych lub mniejszościowych, przebywają­cych poza swoim tradycyjnym terenem, art. 8 ust. 2 został skonstru­owany elastycznie pod względem występujących zobowiązań i ma zastosowanie tylko w tych przypadkach, gdy tego typu działania uzasadnia liczba użytkowników przedmiotowych języków.
Art. 9 - Władze sądownicze
90. Ust. 1 niniejszego artykułu dotyczy tych okręgów sądowych, w któ­rych liczba mieszkańców używających języków regionalnych lub mniejszościowych uzasadnia zaproponowane działania. To postano­wienie odpowiada częściowo ogólnej zasadzie występującej w więk­szości postanowień Karty, dotyczącej ochrony języków regionalnych lub mniejszościowych na terenie, gdzie są tradycyjnie używane. W przypadku sądów wyższych, zlokalizowanych poza terenem uży­wania języka regionalnego lub mniejszościowego, w gestii danego państwa leży uwzględnienie specjalnego charakteru systemu sądow­niczego wraz z jego hierarchią instancji.
91. Wydźwięk zdania wprowadzającego art. 9 ust. 1 odzwierciedla rów­nież zainteresowanie CAHLR ochroną fundamentalnych zasad po­stępowania sądowego, takich jak równość stron i unikanie nieuza­sadnionej zwłoki w postępowaniu przed sądem oraz sprzeciw wobec możliwych nadużyć zapisów art. 9, poprzez uciekanie się do języ­ków regionalnych lub mniejszościowych. To słuszne zainteresowa­nie nie uzasadnia jednak żadnych ogólnych ograniczeń strony, a w konkretnych sprawach sędziowie muszą ustalić, czy nie nastąpi­ło nadużycie możliwości wymienionych w art. 9-
92. Wprowadzono rozróżnienie pomiędzy postępowaniem karnym, cywilnym i administracyjnym, a przedstawione warianty dostoso­wano do określonego charakteru każdego z tych postępowań. Zgodnie z łącznikami „i(lub)", niektóre z opcji mogą być przyj­mowane łącznie.
93. Postanowienia art. 9 ust. 1 dotyczą postępowań toczących się przed sądami. W zależności od szczegółowych przepisów dotyczących or­ganizacji wymiaru sprawiedliwości, istniejących w poszczególnych państwach, zwrot „sądy" — tam gdzie jest to właściwe — powinien być rozumiany jako termin obejmujący inne ciała pełniące funkcję sądowniczą. Jest to szczególnie istotne w przypadku pkt c.
94. W pierwszym wariancie, w art. 9 ust. 1 pkt a, b i c użyto wyrażenia „prowadzić postępowanie w językach regionalnych lub mniejszo­ściowych". Wyrażenie to oznacza, że w sali sądowej oraz w tych po­stępowaniach, w których bierze udział strona mówiąca w tym języ­ku, używany jest odpowiedni język regionalny lub mniejszościowy. Jednak w gestii każdego państwa pozostaje precyzyjne określenie, na podstawie cech danego systemu sądowniczego, wyrażenia „pro­wadzić postępowanie".
95. Należy zauważyć, że ust. 1 pkt a (ii), w którym sygnatariusze Karty zo­bowiązują się do zagwarantowania stronie oskarżonej prawa do używa­nia własnego języka regionalnego lub mniejszościowego, wykracza po­za zakres prawa oskarżonego, jakie zostało zapisane w art. 6 ust. 3 pkt e Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w którym mowa jest o prawie do bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli oskarżony nie rozumie bądź nie mówi językiem używanym w sądzie. Punkt ten, po­dobnie jak punkty b (ii) oraz c (ii), opiera się na przesłance, że nawet wówczas, gdy użytkownicy języka regionalnego lub mniejszościowego są w stanie posługiwać się językiem oficjalnym w sytuacji składania ze­znań w sądzie, mogą czuć potrzebę formułowania myśli w języku, któ­ry jest im emocjonalnie bliższy lub który lepiej znają. Dlatego też by­łoby sprzeczne z celem Karty, gdyby jej stosowanie ograniczało się do sytuacji przymusowych, wynikających z praktyki. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę, że to postanowienie wykracza poza ściśle określony aspekt praw człowieka, dając w efekcie oskarżonemu prawo wolnego wyboru i wymagając zapewnienia usług tłumaczeniowych w zależno­ści od jego decyzji, stwierdzono, iż jest uzasadnione, aby pozwolić pań­stwom na pewną dozę uznaniowości, w przypadku przyjęcia tego po­stanowienia w pełni bądź też w przypadku ograniczenia jego zastoso­wania tylko do pewnych okręgów sądowych.
96. Celem ust. 1 pkt d jest zapewnienie, aby tłumaczenie lub prze­kład, które mogą być konieczne zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt b i c, były bezpłatne. Państwa, które nie wybiorą tego ustępu, będą musiały rozwiązać tę kwestię we własnym zakresie: albo zgodnie z istniejącymi przepisami prawnymi, albo na drodze przyjęcia no­wych, szczegółowych przepisów, które uwzględniałyby potrzebę promocji języków regionalnych lub mniejszościowych. W efekcie koszty mogłyby być ponoszone w całości lub w części przez oso­bę, która składa wniosek w odniesieniu do danej czynności, bądź dzielone między stronami itd.
97. Ust. 2 dotyczy ważności dokumentów prawnych, sporządzonych w ję­zyku regionalnym lub mniejszościowym. Zakres tego ustępu jest fak­tycznie ograniczony pod tym względem, iż nie wymienia wszystkich warunków ważności dokumentu prawnego, ale ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że fakt sporządzenia dokumentu w języku regional­nym lub mniejszościowym nie może stanowić podstawy zaprzeczenia jego ważności. Co więcej, ustęp ten nie zabrania państwu wprowadze­nia w takim przypadku dodatkowych formalności, na przykład wymo­gu dołączenia określonego poświadczenia w języku oficjalnym. Ust. 2 pkt b oznacza, że treść dokumentu, na który powołuje się strona uży­wająca języka regionalnego lub mniejszościowego, jest udostępniana bezpośrednio lub pośrednio (poprzez ogłoszenie bądź za pośrednic­twem państwowej służby informacyjnej itd.), drugiej stronie bądź za­interesowanym stronom trzecim, które nie znają języka regionalnego lub mniejszościowego, w zrozumiałej dla nich formie.
98. Art. 9 ust. 2 winien być stosowany bez uszczerbku dla umów i kon­wencji w sprawie wzajemnej pomocy w sprawach prawnych, w któ­rych jasno jest poruszona kwestia języków, które mają być używane.
99. Ust. 3 dotyczy tłumaczenia tekstów prawnych na języki regionalne lub mniejszościowe. Wyrażenie „chyba że są one udostępnione w in­ny sposób" dotyczy przypadków, gdy tekst już istnieje w języku re­gionalnym lub mniejszościowym, ponieważ został już przetłuma­czony na podobny lub identyczny język, który jest oficjalnym języ­kiem innego państwa.
Art. 10 — Organy administracji i służby publiczne
100. Celem tego artykułu jest umożliwienie użytkownikom języków re­gionalnych lub mniejszościowych korzystania z ich praw jako oby­wateli oraz realizacji obowiązków obywatelskich w warunkach uwzględniających ich sposób wyrażania się.
101. Głównym celem tych postanowień jest udoskonalenie procesu po­rozumiewania się między władzami publicznymi a użytkownikami języków regionalnych lub mniejszościowych. Niewątpliwe nastą­piła ewolucja sytuacji społeczno-kulturowej w takim stopniu, że zdecydowana większość użytkowników tych języków jest obecnie dwujęzyczna i jest w stanie używać języka oficjalnego w porozu­miewaniu się z władzami publicznymi. Jednakże zezwolenie na używanie języków regionalnych lub mniejszościowych w kontak­tach z władzami publicznymi ma podstawowe znaczenie dla statu­su tych języków, ich rozwoju, a także z indywidualnego punktu widzenia. Niewątpliwie, jeśli używanie danego języka miałoby być całkowicie zakazane w kontaktach z władzami, to byłoby to rów­noznaczne z jego negacją, ponieważ język jest środkiem komuni­kacji publicznej i nie może być zredukowany jedynie do sfery kon­taktów prywatnych. Co więcej, jeśli użytkownicy nie mogą używać danego języka w życiu politycznym, prawnym lub administracyj­nym, to język ten będzie stopniowo tracił bogactwo terminolo­giczne w tych dziedzinach i stanie się językiem „upośledzonym", niezdolnym do wyrażania wszystkich aspektów życia społeczności.
102. Art. 10 rozróżnia wśród działań podejmowanych przez władze pu­bliczne trzy kategorie:
działania władz administracyjnych państwa, tj. tradycyjne czynności władz publicznych, w szczególności w formie realizowania publicz­nych prerogatyw i kompetencji określonych przepisami prawa (ust. 1); działania władz lokalnych i regionalnych, czyli działania podjęte przez władze niższego szczebla niż państwowe, z kompetencjami samorządu (ust. 2);
działania organów świadczących usługi publiczne w ramach prawa państwowego lub prawa prywatnego, które podlegają kontroli pu­blicznej: usługi pocztowe, szpitalnictwo, energia elektryczna, transport itd. (ust. 3). .
103. W każdej z dziedzin, przy dokonaniu odpowiednich modyfikacji uwzględniających szczególny charakter władz bądź organów, bie­rze się pod uwagę różnorodność występujących sytuacji języko­wych. W niektórych przypadkach cechy języka regionalnego lub mniejszościowego pozwalają na uznanie go za język „quasi-oficja- lny", co powoduje, że na swoim terenie, staje się językiem robo­czym lub normalnym narzędziem porozumiewania się władz pu­blicznych. (Przechodzenie na język oficjalny lub na język, którego używa największa liczba użytkowników, jest normą w kontaktach z osobami nieznającymi języka regionalnego lub mniejszościowe­go). Ewentualnie język taki może być używany przez władze w kontaktach z osobami, które się do nich zwracają w tym języku. Jednak w przypadku, gdy obiektywna sytuacja języka regionalne­go lub mniejszościowego powoduje, że takie rozwiązania są nie­praktyczne, zapewnia się przedsięwzięcia chroniące sytuację użyt­kowników danego języka: wnioski ustne, pisemne lub dokumenty mogą być, zgodnie z prawem, składane w języku regionalnym lub mniejszościowym, lecz bez zobowiązania do udzielenia odpowiedzi w tym języku.
104. Zobowiązania stron w ust. 1 i 3 są kwalifikowane przy pomocy wy­rażenia „w takiej mierze, w jakiej jest to racjonalnie możliwe". Ce­lem tego zobowiązania nie jest zastąpienie przywileju przyznanego stronom z mocy art. 2 ust. 2 i art. 3 ust. 1, polegającego na możli­wości pominięcia postanowień części III Karty i nieuwzględniania ich w zobowiązaniach dotyczących poszczególnych języków. Wyra­żenie to wskazuje na konieczność uwzględnienia faktu, że niektóre z przedstawionych działań pociągają za sobą znaczne skutki finan­sowe, kadrowe i szkoleniowe. Skuteczne wywiązanie się z przyjęte­go postanowienia w odniesieniu do danego języka wiąże się niero­zerwalnie ze zobowiązaniem do zapewnienia środków oraz podjęcia określonych działań administracyjnych. Uznano jednak, że mogą istnieć pewne okoliczności, w których pełne i nieograniczone stoso­wanie tego postanowienia nie jest, lub jeszcze nie jest realne. Wy­rażenie „w takiej mierze, w jakiej jest to racjonalnie możliwe" po­zwala stronom przy wprowadzaniu w życie odpowiednich postano­wień ustalić w każdym przypadku, czy takie możliwości istnieją.
105. Warunki ust. 2, a w szczególności zobowiązanie stron do „dopusz­czania i(lub) zachęcania", mają uwzględniać zasadę autonomii lo­kalnej i regionalnej. Nie oznaczają one, że przykłada się mniejszą wagę do stosowania zawartych w tym ustępie postanowień doty­czących władz publicznych, będących najbliżej obywatela. Mówiąc bardziej ogólnie, CAHLR była świadoma, że stosowanie pewnych postanowień Karty należy do kompetencji władz lokalnych lub re­gionalnych i może oznaczać dla nich znaczne koszty. Strony Karty powinny zapewnić, aby wprowadzanie w życie postanowień Karty było zgodne z zasadą autonomii lokalnej, tak jak zdefiniowano ją w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, a w szczególności w art. 9 ust. 1, który stanowi: „Społeczności lokalne mają prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania wła­snych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swo­bodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień".
106. Ust. 2 pkt a mówi o używaniu języków regionalnych lub mniej­szościowych „w strukturze" władz regionalnych lub lokalnych. Sformułowanie to ma wskazywać, że język regionalny lub mniej­szościowy może być używany jako język roboczy przez dane wła­dze; nie oznacza ono jednak, że język regionalny lub mniejszościo­wy może być używany w kontaktach z administracją centralną.
Art. 11 - Media
107. Zapewnienie czasu i miejsca antenowego dla języków regionalnych lub mniejszościowych ma podstawowe znaczenie dla ich ochrony.
W dzisiejszych czasach żaden język nie utrzyma swoich wpływów, jeśli nie będzie mieć dostępu do nowych środków masowego prze­kazu. Rozwój tych środków na całym świecie oraz postęp techno­logiczny prowadzą do osłabienia roli kulturotwórczej języków o mniejszej liczbie użytkowników. Czynnikiem decydującym w przypadku głównych środków masowego przekazu, a szczegól­nie w przypadku telewizji, jest zazwyczaj liczba odbiorców. Nie­stety, języki regionalne lub mniejszościowe stanowią mały rynek kulturowy. Pomimo nowych możliwości, które otwierają się przed tymi językami dzięki postępowi w dziedzinie emisji radiowej i te­lewizyjnej, zapewnienie im dostępu do środków masowego przeka­zu nadal wymaga publicznego wsparcia. Środki masowego przeka­zu stanowią jednak dziedzinę, gdzie zakres interwencji publicznej jest ograniczony, a działanie przy pomocy regulacji prawnych nie­zbyt skuteczne. Władze publiczne działają na tym polu głównie poprzez inicjowanie przedsięwzięć i udzielanie pomocy w ich reali­zacji. W celu zapewnienia odpowiednich inicjatyw i udzielenia ję­zykom regionalnym lub mniejszościowym odpowiedniej pomocy, Karta zwraca się do państw o podejmowanie zobowiązań na róż­nych szczeblach.
108. Działania przewidziane tym artykułem mają przynieść korzyści użytkownikom języków regionalnych lub mniejszościowych na te­renach, na których języki te są używane. Jednakże treść ust. 1, do­tycząca tej kwestii, która różni się od sformułowań zawartych w in­nych artykułach, uwzględnia szczególny charakter środków audio­wizualnych. Dlatego też, jeśli są podejmowane działania na danym terenie, skutki tych działań mogą mieć znacznie szerszy zasięg te­rytorialny. Z drugiej strony, działania podejmowane na danym te­renie przyniosą korzyści przede wszystkim osobom tam mieszkają­cym.
109- Uznano, iż zakres kontroli środków masowego przekazu przez wła­dze publiczne różni się w poszczególnych państwach. Z tego też powodu w ust. 1 i 3 zakres zobowiązań władz jest określony przez zakres kompetencji, uprawnień i roli pełnionej na tym polu. Po­nadto zostało podkreślone, że w każdym kraju rola państwa, pole­gająca na tworzeniu ram i warunków prawnych, umożliwiających realizację celów tego artykułu, jest ograniczona zasadą niezależno­ści środków masowego przekazu.
110. Art. 11 ust. 1 rozróżnia proponowane działania na rzecz języków regionalnych lub mniejszościowych w dziedzinie radia i telewizji, w zależności od tego, czy media te pełnią misję w służbie publicz­nej. Taka misja, która może być pełniona przez nadawcę publicz­nego bądź prywatnego, polega na emisji szerokiej gamy progra­mów, z uwzględnieniem mniejszościowych gustów i interesów. W tym kontekście w państwie może zostać wprowadzony przepis (przykładowo w ustawodawstwie lub w wewnętrznych przepisach nadawców) dotyczący emisji programów w językach regionalnych lub mniejszościowych. Punkt a dotyczy takiej sytuacji. Z drugiej strony, w państwach, w których emisja programów radiowych i te­lewizyjnych jest postrzegana jako funkcja wyłącznie sektora pry­watnego, państwu nie pozostaje nic innego, jak „zachęcanie i(lub) ułatwianie" (ust. b i c). Jedynie ostatni przypadek ma zastosowanie do prasy (pkt e). Tam, gdzie to jest stosowne, zobowiązania państw winny obejmować przydzielanie częstotliwości dla stacji nadają­cych w językach regionalnych lub mniejszościowych.
111. Bez względu na to, jak mała jest rola państwa w stosunku do środ­ków masowego przekazu, zazwyczaj państwo zachowuje minimum władzy gwarantującej wolność przekazu lub ma możliwość podję­cia działań eliminujących ograniczenia tej wolności. Z tego powo­du ust. 2 nie zawiera tych samych postanowień, co ust. 1, dotyczą­cy rozszerzenia zakresu kompetencji władz publicznych. Zobowią­zanie do zagwarantowania wolności odbioru dotyczy zarówno prze­szkód stosowanych umyślnie, aby uniemożliwić odbiór programów nadawanych z państw sąsiedzkich, jak i przeszkód biernych, wyni­kających z braku jakichkolwiek działań właściwych władz, aby umożliwić odbiór tych programów.
112. Biorąc pod uwagę, że audycje nadawane z sąsiadującego państwa mogą nie podlegać takim wymogom prawnym jak audycje wypro­dukowane na terytorium danego państwa, trzecie zdanie w ust. 2 wprowadza gwarancje dotyczące wolności słowa, sformułowane na podstawie art. 10 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i pod­stawowych wolności. Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku telewizji, okoliczności i warunki uprawniające do ograniczenia wolności zagwarantowanych w art. 11 ust. 2 Karty, są określone w Europejskiej konwencji o telewizji ponadgranicznej. W szczególności dotyczy to zasady o nieograniczaniu na swoich terytoriach retrans­misji programów, które są zgodne z warunkami Europejskiej kon­wencji o telewizji ponadgranicznej. Ponadto postanowienia tego ustę­pu nie mają wpływu na konieczność przestrzegania prawa autor­skiego.
113. Art. 11 ust. 3 mówi o reprezentowaniu interesów użytkowników ję­zyków regionalnych lub mniejszościowych w organach odpowiedzial­nych za zapewnienie pluralizmu w środkach masowego przekazu. Te­go typu instytucje istnieją w większości państw europejskich. Słowa „lub uwzględniane" znalazły się w tym ustępie na wypadek wystąpie­nia ewentualnych trudności z określeniem, kto jest przedstawicielem użytkowników tych języków. Jednakże CAHLR ustaliła, że wystar­czy, aby grupy językowe były reprezentowane na podobnych warun­kach jakie dotyczą innych grup ludności. Przedmiotową reprezenta­cję można by osiągnąć, na przykład, poprzez instytucje reprezentują­ce języki regionalne lub mniejszościowe, o których mowa w art. 7 ust. 4 Karty.
Art. 12 — Działalność kulturalna i obiekty kultury
114. W tej dziedzinie, tak jak w przypadku artykułu 11, państwa są proszone o podjęcie zobowiązań w ramach posiadanych przez wła­dze publiczne kompetencji lub uprawnień, umożliwiających im podejmowanie skutecznych działań. Odkąd władze publiczne ma­ją niekwestionowany wpływ na warunki używania obiektów kul­tury, Karta nakłada na nie obowiązek dopilnowania, aby języki re­gionalne lub mniejszościowe zajmowały właściwe miejsce w funk­cjonowaniu takich obiektów.
115. W ust. 1 pkt a państwa są proszone o wspieranie inicjatyw kultu­ralnych, właściwych dla języków regionalnych lub mniejszościo­wych. Środki na ten cel zazwyczaj pochodzą z puli na promocję kultury. Określenie „różne formy dostępu do dzieł..." obejmuje - w zależności od rodzaju działań w dziedzinie kultury - publikacje, produkcje, prezentacje, rozpowszechnianie, transmisje itd.
\
116. Z powodu ograniczonej liczby użytkowników języków regionalnych lub mniejszościowych, języki te nie posiadają takiej samej roli kul­turotwórczej jak języki używane przez większą liczbę osób. W celu promowania ich używania oraz umożliwienia ich użytkownikom do­stępu do ogromnego dziedzictwa kulturowego, niezbędne jest od­wołanie się do technik przekładu, dubbingu, postsynchronizacji i napisów dialogowych (ust. 1 pkt c). Unikanie tworzenia barier kul­turowych oznacza jednak proces dwustronny. Dlatego też, aby języ­ki regionalne lub mniejszościowe mogły przetrwać, a ich status mógł się umocnić, ważne dzieła tworzone w tych językach muszą być udostępniane szerokiej publiczności. Stanowi to cel ust. 1 pkt b.
117. W przypadku instytucji kultury, tj. podmiotów, których funk­cją jest podejmowanie lub wspieranie różnorodnej działalności kulturalnej, państwa mają za zadanie sprawdzić, czy w progra­mach tych instytucji wystarczająco ważne miejsce zajmuje wie­dza na temat języków regionalnych lub mniejszościowych oraz związanej z nimi kultury (art. 12 ust. 1 pkt d - f). Karta nie mo­że oczywiście ustalić, w jaki sposób języki regionalne lub mniej­szościowe mają być wkomponowane w działalność instytucji kultury. W Karcie jest po prostu mowa o tym, że języki muszą być „uwzględnione w odpowiednim wymiarze". Rola państw w tym zakresie sprowadza się głównie do pomocy i nadzoru. Za­daniem państwa nie jest dalsza realizacja tych celów we własnym zakresie, lecz jedynie „zapewnienie" warunków ich realizacji.
118. Karta przewiduje również utworzenie dla każdego języka regional­nego lub mniejszościowego instytucji odpowiedzialnej za zbieranie, przechowywanie kopii i rozpowszechnianie dzieł w tym języku (art. 12 ust. 1 pkt g). Biorąc pod uwagę słabą kondycję wielu języków regionalnych lub mniejszościowych, niezbędne jest systematyczne organizowanie tego typu prac, przy czym o trybie organizacji tych prac decydują państwa. W celu wprowadzenia w życie postanowień pkt g, w przypadku niektórych państw może zajść konieczność za­adoptowania ich przepisów dotyczących depozytów prawnych i ar­chiwów, tak aby wyznaczona instytucja mogła uczestniczyć w ochronie dzieł w językach regionalnych lub mniejszościowych.
119. Zakres stosowania art. 12 ust. 1 dotyczy terytorium, na którym używane są języki regionalne lub mniejszościowe, mimo że w praktyce wiele postanowień tego artykułu wykracza poza teren używania języka. Biorąc jednak pod uwagę charakter promocji kultury oraz potrzeby powstające poza obszarami, na których języ­ki są tradycyjnie używane (szczególnie w przypadku migracji we­wnętrznej), art. 12 ust. 2 wprowadza zapisy odpowiadające zapi­som art. 8 ust. 2. ;
120. Wszystkie kraje dążą do promowania swojej kultury za granicą. W celu przekazania pełnego i wiernego obrazu tej kultury, jej promo­cja nie powinna pomijać języków i kultur regionalnych lub mniejszo­ściowych. To zobowiązanie, ujęte w art. 12 ust. 3 stanowi jeden ze sposobów stosowania zasady uznawania języków regionalnych lub mniejszościowych, zawartej w art. 7 ust. 1 pkt a części II Karty:
Art. 13 — Zycie gospodarcze i społeczne
121. W systemach gospodarczo-społecznych, charakteryzujących pań­stwa Rady Europy, interwencja władz publicznych w gospodarkę
i sferę społeczną ogranicza się do ogłaszania ustaw i przepisów. W tej sytuacji podejmowane przez władze działania, zmierzające do zapewnienia, by języki regionalne lub mniejszościowe były od­powiednio uwzględniane w tych dwóch sferach, są ograniczone. Niemniej jednak, Karta zawiera pewną liczbę środków w tym za­kresie. Z jednej strony dąży do eliminacji zakazów lub środków zniechęcających do używania języków regionalnych lub mniejszo­ściowych w gospodarce i życiu społecznym, a z drugiej strony pro­ponuje szereg pozytywnych działań.
122. Postanowienia art. 13 ust. 1 podają konkretne przykłady stosowa­nia zasady niedyskryminacji. Intencją tego artykułu jest, by jego postanowienia były stosowane na całym terytorium państw sygna­tariuszy Karty, a nie tylko na terenach, gdzie używane są języki re­gionalne lub mniejszościowe.
123. Art. 13 ust. 2 Karty wymienia różne konkretne działania, wspiera­jące języki regionalne lub mniejszościowe w tym sektorze. Z po­wodów praktycznych działania te są ograniczone do terenów, na których przedmiotowe języki są używane. Jeśli chodzi o zwrot „w takiej mierze, w jakiej jest to racjonalnie możliwe", to należy się odnieść do wyjaśnień dotyczących art. 10 (patrz pkt 104). Zobo­wiązania stron, obejmujące kompetencje władz publicznych, mają jedynie odniesienie do pkt c.
Art. 14 — Wymiana transgraniczna
124. Niniejszy artykuł rozwija koncepcję przedstawioną w art. 7 ust. 1 pkt i, dlatego też należy odwołać się do wyjaśnień udzielonych do tamtego artykułu (patrz pkt 69 i 70).
125. Współpraca transgraniczna pomiędzy sąsiadującymi regionami różnych państw rozwija się na różnych polach. W wielu dziedzi­nach współpraca międzynarodowa rozwija się pomiędzy sąsiadują­cymi regionami w różnych państwach. Zwrócono uwagę, iż w pew­nych przypadkach taka sytuacja mogłaby być nadal postrzegana ja­ko problem integralności terytorialnej. Przy obecnie następującym zbliżeniu państw europejskich stanowi to możliwość zastosowania przez zainteresowane państwa „czynnika kulturowego", aby zwięk­szyć wzajemne zrozumienie. Rada Europy sporządziła projekt kon­wencji w sprawie współpracy międzynarodowej na szczeblu lokal­nym i regionalnym. Mimo że jest pożądane, aby współpraca trans- graniczna była rozwijana w ogólnym zakresie, to pkt b podkreśla szczególną sytuację, w której ten sam język regionalny jest używa­ny po obydwu stronach granicy.
126. Przewidywana współpraca może obejmować takie sprawy, jak bliź­niacze szkoły, wymiana nauczycieli, wzajemne uznawanie dyplo­mów wyższych uczelni i kwalifikacji, wspólne organizowanie im­prez kulturalnych, rozpowszechnianie na większą skalę dóbr kultu­ry (książki, filmy, wystawy itd.) oraz międzynarodowa działalność instytucji kultury (teatry, wykładowcy itd.). W niektórych przy­padkach działania te mogą być równie zadowalającym (i mniej kosztownym) sposobem implementacji postanowień Karty: na przy­kład w przypadku postanowienia dotyczącego wyższych uczelni, w art. 8 ust. 1 pkt e, porozumienie dwustronne mogłoby umożli­wić studentom uczęszczanie na uczelnię w sąsiadującym państwie.
Część IV — Stosowanie Karty Art. 15-17
127. Aby umożliwić Radzie Europy, jej państwom członkowskim i opi­nii publicznej, monitorowanie stosowania Karty, dokument ten przewiduje system okresowych raportów z realizacji postanowień Karty, sporządzanych przez strony. Raporty są sporządzane co trzy lata; przy czym pierwszy raport, który ma opisywać sytuację języ­ków regionalnych lub mniejszościowych w momencie wejścia Kar­ty w życie w danym państwie, ma być przedstawiony w ciągu jed­nego roku od tej daty.
128. W celu zapewnienia skuteczności systemu monitorowania realizacji postanowień Karty, dokument ten przewiduje utworzenie Komitetu Ekspertów, oceniającego raporty składane przez różne strony. Możliwe będzie również skontaktowanie się z Komitetem Eks­pertów przez ciała lub stowarzyszenia mające zamiar dostarczyć > dalsze informacje lub opisać specyficzną sytuację odnoszącą się do - zastosowania Karty, szczególnie postanowień części III (art. 16 ust. ® 2). W sprawach dotyczących danego państwa dostęp do Komitetu ; Ekspertów będą miały jedynie podmioty założone zgodnie z prawem w danym państwie członkowskim. Celem tej zasady jest za pobieganie powstawaniu grup, których siedziba byłaby poza J- przedmiotowym państwem, stosujących postanowienia Karty, do­tyczące systemu monitorowania, do waśnienia stron.
129. Należy podkreślić, że system monitorowania nie ma charakteru | procedury quasi-sądowej. Komitet Ekspertów posiada jedynie \ kompetencje w zakresie monitorowania realizacji postanowień . Karty i zbierania informacji na ten temat. Instytucje, o których mowa w art. 16, nie mogą występować do Komitetu Ekspertów • z wnioskiem o występowanie w roli podobnej do sądowego organu . odwoławczego.
130. Komitet Ekspertów może zweryfikować wszelkie informacje złożone przez przedmiotowe państwa i winien zwracać się do nich po dalsze wyjaśnienia bądź o informacje niezbędne do prowadzenia do- - chodzenia. O wynikach dochodzenia będzie poinformowany Komitet Ministrów. Przy okazji prezentacji raportów ekspertów, do tej J informacji będą dołączone uwagi przedmiotowych państw. Mimo iż . może się wydawać, że w imię zasady otwartości raporty te powinny być automatycznie publikowane, ustalono, że ponieważ raporty tęS mogą zawierać propozycje zaleceń, które Komitet Ministrów możei wystosować do jednego lub więcej państw, kwestię upublicźnianiaT raportów należy zostawić Komitetowi Ministrów, który w każdym przypadku zdecyduje, w jakiej części raporty powinny być opubli- kowane.
131. Liczba członków Komitetu Ekspertów będzie identyczna jak licz­ba państw stron Karty. Wśród członków Komitetu Ekspertów mu­szą znaleźć się autorytety w dziedzinie języków regionalnych lub mniejszościowych. Kładąc jednocześnie nacisk na cechę charakte­ru, określaną jako „najwyższe walory moralne", Karta jasno stawia sprawę, że wybrani do Komitetu eksperci powinni wykazywać się niezależnością przy realizacji swoich zadań i nie wykonywać in­strukcji przekazanych przez ich rządy.
132. Mechanizm monitoringu stosowania postanowień Karty przez Ko­mitet Ekspertów umożliwi zebranie obiektywnych informacji do­tyczących sytuacji języków regionalnych lub mniejszościowych, przy pełnym poszanowaniu określonych kompetencji państw.
Część V — Postanowienia końcowe
133. Postanowienia końcowe w art. 18 — 23 bazują na modelowych po­stanowieniach końcowych innych konwencji i porozumień zawar­tych na forum Rady Europy.
134. Zdecydowano, by wśród postanowień^ końcowych nie umieszczać klauzuli terytorialnej, pozwalającej państwom na wyłączenie części ich terytoriów z zakresu Karty. Decyzja ta jest spowodowana tym, iż jest to wewnętrzna cecha niniejszej Karty, że dotyczy szczegól­nie określonych terytoriów, a mianowicie tych, na których używa­ne są języki regionalne lub mniejszościowe. Ponadto państwa sy­gnatariusze Karty już mają uprawnienia, zgodnie z art. 3 ust. 1, do podania listy języków regionalnych lub mniejszościowych, których będą dotyczyć szczegółowe zobowiązania.
135. Zgodnie z art. 21, strony mają prawo do dokonywania zastrzeżeń tylko w przypadku art. 7 ust. od 2 do 5, Karty. CAHLR stwierdzi­ła, iż państwa sygnatariusze Karty nie powinny mieć możliwości dokonywania ograniczeń dotyczących art. 7 ust. 1, ponieważ ustęp ten zawiera cele i zasady. Jeśli chodzi o część III, CAHLR zajęła stanowisko, że w przypadku tekstu, który już dał tak dużo swobo­dy w wyborze zaciąganych zobowiązań, możliwość wprowadzania ograniczeń byłaby nie na miejscu.
136. Biorąc pod uwagę znaczenie merytoryczne Karty dla wielu państw, które nie są bądź jeszcze nie są członkami Rady Europy, zdecydo­wano, by Karta miała formułę konwencji otwartej, do której mogą przystępować państwa niebędące członkami Rady Europy (art. 20).

Zachodnie granice Polski

W książce Willego Wieczorka Ostoberschlesien kehrt heim Verlag Scherl Berlin 1940 (?) znajduje się mapka zachodnich granic Polski, znaleziona jakoby przez niemieckie oddziały w jednym z biur w Królewskiej Hucie (Chorzów) we wrześniu 1939 r.
Interesujące, jaka polska organizacja lub instytucja takie mapy wydawała.
A może to hitlerowska fałszywka?