Nie byłbym sobą, gdybym nie przypomniał zapomnianych synonimów chodnika. Mówiło się nie tylko trotuar, ale i pawiment. O takich kwestiach jednak głównie opowiadam w innych miejscach, a to w Porannych Czesakach Językowych, a to w ciekawostkach Dobrego słownika. Tu głównie o językach, których status nie jest w pełni uregulowany, a jednak pojawiają się w nowych dla siebie miejscach.
Dej pozór i dej pozōr
Śląska policja w akcjach promujących bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni i na chodnikach używa starego śląskiego, wspólnego z czeskim dej pozór. Bardzo dobrze, ponieważ jest to odbierane pozytywnie przez śląskojęzycznych obywateli.
Wydział Prewencji KWP w Katowicach, we współpracy z ekspertami ds. bezpieczeństwa portalu Allegro.pl zorganizował cykl konferencji pn. „Dej pozór na zagrożenia w cyberprzestrzeni”. Spotkanie inaugurujące program odbyło się w katowickiej komendzie wojewódzkiej. Wydarzenie jest kontynuacją idei ogólnokrajowego programu „Bezpieczne Zakupy w sieci”. Swoim patronatem objął go Komendant Główny Policji gen. insp. Jarosław Szymczyk.
Konferencje to nie wszystko. Ważny jest napis na chodniku, który ma być przede wszystkim dostrzeżony przez pieszych, których wzrok jest skierowany w dół, zazwyczaj na smartfon. Podobno nazywa się smartficą lub smartwicą takie ograniczenie pola widzenia. Kilka dni temu poinformowały o tym media. Sympatyczny materiał Sandry Hajduk wyemitowały Wydarzenia Polsatu.
W Interii BAŃKA
Nie wszędzie jednak akcja się powiodła. Redakcja Interii podała materiał Polsatu, ale w tytule zamiast śląskiego słowa BANKA 'tramwaj; kolejka miejska' pojawiła się BAŃKA, czyli słowo, które się komuś skojarzyło. Być może ktoś zbyt mocno tkwi w swojej bańce językowej lub pisze na mobilnioku bez znaków diakrytycznych ;-)
Ogólnie: lepiej, z pożytkiem
Żarty żartami, prztyczki prztyczkami, ale naprawdę ważne jest, że „śląska mowa” pojawia się w przestrzeni publicznej w wersji pisanej. Trzeba docenić chorzowską inicjatywę.
Zgodnie z zapowiedzią powstaje rybnicka redakcja i mutacja Gazety Wyborczej.
Jadymy! Dojechali
Nie zdążyłem poddać analizie braku zgodności wersji śląskiej z polską (uproszczenie treści)
a tu już wystartowali i nawet napisali artykuł programowy. Pozwolę sobie na „przedruk” i kilka słów z metaanalitycznych.
Nasza redakcyjo mo nowego, 31. bajtla kery sie mianuje Rybnik.Wyborcza.pl
red . 26 lipca 2021 | 18:08 Zocne Kamratki i Kamraty. Nasza gazetowo familjo Wyborcza.pl durch sie łozrosto. Noprzod przikludziylimy sie do Wałbrzycha, potym do Zokopanego i zaniydugo do Koszalina. A terozki jadymy do Rybnika. Som my gyszpant, ale momy z tego srogo uciecha. Bydymy sie starać, cobyście i Wy na nos przibadali. Downi, jak ftoś wybiyroł sie kajś fort to godali: Tam Cie jeszcze niy widzieli! A to niyprowda, bo katowicko Wyborczo i serwis Katowice.wyborcza.pl w Rybniku były łod downa, ino niy tak jakbymy chcieli – durch i wszyndy. Ale nos to wielce tropiyło, że niy łopisujymy wszyskego co Wos raduje i nerwuje. Toż po tym, jak my szafli miyjske portale z ważnymi łosprowkami i klachami w Bielsku-Bioły, Sosnowcu i Glywicach, prziszeł dran na Rybnik, bo pojakymu miołby być gorszy?
Rybnik to ważny plac na Wiyrchniym Ślonsku
Już downo my tego chcieli, bo Rybnik to ważny plac na Wiyrchniym Ślonsku kaj idzie mieć dobro robota, potym se pobizyngować, a nawet rajzować. I niy jes to przeca żodyn fitulityngyszeft, a jedne z 25 nojbarzi srogich miastow w cołki Polsce. Tukej godo sie niy ino ło tym co było hań downo, ale co, jak i kej bydzie. A to, cym możecie sie nojbarzi asić, to zocne, życliwe i robotne ludzie kere som twarde keby te nasze corne złoto – wongel. Ło tym durch wypisujom na blogu „Bele kaj" i majom recht. W Rybniku wszyscy sie już sturali i chcom pozbyć sie smrodlawego luftu i inkszego giftu, ale niy żyć jak za krola Ćwiecka. Wiymy, że inksi ze zowiściom na Wos kukajom. Beztoż pragnymy być z Wami. Pisać ło tym co Wos mierzi i raduje. Niy łobyńdzie sie tyż bez łopisowania tych kerzi Wami reskiyrujom, gyszeftsmanow, szulow, placow kaj sie idzie alować i amizyrować no i Waszy erbowizny. A wszysko to szafnom ludzie stond, kerych dobrze znocie: Adrian Karpeta, do niydowna redachtor naczelny cajtonga „Nowiny" i serwisa eNnowiny.pl i Arkadiusz Biernat kery łod lot pisowoł ło Rybniku w „Dziynniku Zachodniym". Coby być z Wami, mogymy se lajstnońć beztoż, że coroz wiyncy z Wos kupuje nasza papiorzano gazyta abo mo jom łobsztalowano we internecie kaj sie łona mianuje Wyborcza.pl. Somżeście w srogi czelodce, bo zrobiyło to już 260 tysiyncy ludzi w cołki Polsce. To niy kosztuje wiela, beztoż fto tego jeszcze niy szafnył, niych sie uwijo. My niy bydymy Wos robić za bozna ani cyganić.
Terazki jadymy do Rybnika. Znojdziecie nos pod adresym: rybnik.wyborcza.pl
Mikołaj Chrzan, szef redakcyji lokalny Gazety Wyborczej Dariusz Kortko, redachtor naczelny Wyborczej Katowice
Język bardzo ciekawy leksykalnie. Ortografia — intuicyjna, populistyczna, bliższa Wihajstrowi do godki Barbary Szmatloch i dawnym książkom B. Dzierżawy (Utopka z Wielopola) i M. Lelonek (Cili). W równym stopniu ignoruje dążenia kodyfikacyjne zwolenników fonologicznej pisowni F. Steuera, jak i tzw. pisowni ślabikorzowej w wersji hard bądź light, obecnej choćby w pracowicie powiększanym słowniku Fojermana, S. Neblika (http://dykcjonorz.eu/). Labializacja przez ło- jest już trochę anachroniczna, ale wiele zależy od reakcji czytelników. Gramatycznie: dziwi końcówka -iym w miejscowniku liczby pojedynczej przymiotników męskich: Wiyrchniym, Zachodniym; przejawem unifikacji ponadregionalnej jest zaimek w formie wos i nos, gdy w Rybnickiem częste was i nas, wcale nie będące świeżym polonizmem. Podobnie dopełniacz przymiotnika żeńskiego lokalny bliższy jest Małopolsce i Katowicom niż Rybnikowi.
Plus
Oczywiście na plus należy odnotować pojawienie się tekstu po śląsku być może bardziej niż okazjonalnie w gazecie dumnej z ćwierćmilionowej rzeszy prenumeratorów wersji elektronicznej. To „normalizacja” języka śląskiego w nowym, zawleczonym z Zachodu, znaczeniu ‘uznanie za normalne’. Lubię Rybnik, powodzenia życzę przedsięwzięciu, w które zaangażował się Marek Twaróg, dziennikarz doświadczony.
Punktem wyjścia jest kilka zdań Łukasza Kohuta, które skonsternowały i wyciszyły tłumaczy z polskiego w parlamencie. Pech. Pewnie akurat nie było w kabinie tych, którzy nie zmieniając swego profesjonalnego tonu, tłumaczyliby płynnie ze śląskiego. Rozpisywały się o tym media, hojnie i wbrew temu, o co chodziło parlamentarzyście, szafując pojęciem „gwara śląska”.
Wprawdzie Ziemkiewicz mówi „jako kształcony językoznawca powiem” i mówi, a raczej plecie, co mu się ostało w głowie ze studiów polonistycznych, ale wypowiedź jego realizuje głównie funkcję perswazyjną, tumani i przestrasza. Gdyby autor chciał swoją tyradę przeciwko „ślązakowcom” i „rasiowcom” (zauważmy, że Łukasz Kohut został posłem do Parlamentu Europejskiego z listy Wiosny Roberta Biedronia, nie z RAŚ, Śląskiej Partii Regionalnej ani partii Ślonzoki Razem, w dużej mierze dzięki własnej pracowitości i mirowi, który miał wśród wyborców w swoim okręgu jako młody, dynamiczny, przejrzysty, komunikatywny działacz społeczny, związany np. z edukacyjną organizacją pozarządową DURŚ) wydrukować, musiałby ją gruntownie przerobić.
Sądzę, że Kaszubów zainteresują liczne wpływy bałtyckie w ich — być może, niech im będzie — języku. Argumentem naukowym przeciwko mówieniu i myśleniu o śląszczyźnie jako języku ma być publicystyczna i emocjonalna wypowiedź prof. Jana Miodka. Mówienie o dyftongach jako jakimś ewenemencie kaszubskim jest kompromitujące, zwłaszcza że najwięcej jest ich w Wielkopolsce, a Wielkopolanom nikt nie zarzuca, iż jakoś nie w pełni polska jest ich mowa, cóż dopiero tożsamość. Błędy, anachronizmy, niechęć.
Uważam, że istnienie języka śląskiego uczciwie można przedstawiać jako kwestię dyskusyjną i opisywać np. w kategoriach literaryzacji, deterytorializacji i konwergencji dialektu/dialektów, ale nie za pomocą demagogii i komunikowania swej awersji, podawania historycznych uproszczeń jako niezbitych faktów mających jedyną interpretację. Dużo bardziej ryzykowne z punktu widzenia racjonalności i etyki jest oświadczanie komuś, że nie ma prawa odczuwać swojej tożsamości rodzinnej, środowiskowej, etnicznej jako innej niż polska, graniczącej z polską, częściowo lub całościowo polskiej, lecz z silnym komponentem regionalnym, nieznanym nieśląskim Polakom, ale też jako niepolskiej. Złożoność kwestii śląskich, tożsamościowych, społecznych, gospodarczych fascynuje licznych autorów. W ostatnich miesiącach ukazały się co najmniej dwie niezłe książki drążące te zagadnienia, do nich więc możemy odesłać siebie nawzajem i buńczucznie prezentującego swą ignorancję warszawskiego publicystę. Jedną z nich jest Kajś Zbigniewa Rokity, Wołowiec: Wyd. Czarne, 2020. Autor z równą dociekliwością pyta, opisuje i eksploruje własną świadomość, pamięć, przekonania i przesądy. Takie zabiegi polecam każdemu i zawsze.
Ziemkiewicz, nieźle obeznany z polską historią XX wieku, w wypowiedziach o historii Śląska się kompromituje. Myli Łambinowice ze Świętochłowicami, ignoruje współczesne prace historyków o latach 1918–1922. Współczesnej emancypacji języka śląskiego nie da się objaśnić przywoływaniem Myśli nowoczesnego Polaka.
Proszę mnie nie posądzać o chęć publicystycznego mierzenia się z Ziemkiewiczem. Nie zamierzam też się wdawać w sąd nad wszystkimi jego poglądami i tweetami. Niemniej jednak gdyby ktoś chciał się zapoznać ze stanem lingwistycznej refleksji nad procesami powstawania „nowych” języków słowiańskich, objaśnianymi w sposób bardziej złożony niż sugerowanie przemożnego wpływu niemieckich pieniędzy, jak to czyni RAZ, niechże sięgnie choćby do nowej publikacji Henryka Jaroszewicza w nobliwym (i recenzowanym) poznańskim piśmie „Slavia Occidentalis”: Krytyka prób emancypacji śląszczyzny. Płaszczyzna naukowa (lingwistyczna). Wystarczy, żeby przestać fanzolić.
Co mówił Łukasz Kohut o inicjatywie Minority SafePack? Proszę posłuchać i poczytać (przydałaby się korekta w napisach):
Z jakich pozycji to piszę? Własnych, przy biurku w Krakowie. Czy mam osobiste związki z posłem Kohutem? Tak, zrobił mi kiedyś ładne zdjęcie w Niewiadomiu, ale mi zginęło.
Czyli odradzanie się gwar i ich przeskakiwanie w nowe miejsca, role i spotkania ze światową klasyką to zjawisko systemowe i powszechne, niezależne od tendencji politycznych — to próba dodania wigoru mowie pradziadków i prababek.
Andersen po lasowiacku
Echo Dnia informuje, że Królowa Śniegu dzięki animującemu fanpejdż Kocham Tarnobrzeg 23-letniemu Karolowi Kaścynemu Bednarskiemu zabrzmiała po lasowiacku.
Długo nie pisałem, ale pracowałem nad ważnym projektem. Przetłumaczyłem dla was "Królową śniegu" Andersena na gwarę lasowiacką. Planuję tłumaczyć dużo więcej tekstów kultury, żeby dalej pielęgnować naszą mowę i dostarczać wam trochę darmowej kultury w internecie. W tym celu założyłem swoją stronę internetową, gdzie te teksty będą umieszczane. Pozdrawiam cieplutko!
Dugo niy pisołem, ale to latygo, aze pracowołem nad ciazkim projektam. Przełozył byłem la was "Królowo śniygu" Andersena na lasowiocko mowe. Planuje dalyj przekłodać wiela wiyncyj techstów kultury, coby dalyj pielegnowoć naso mowe i dostarcać wam trochiy darmowyj kultury we internecie. Po to załozył byłem swojo strone internetowo, kaj te techsty bede zamiescoł. Pozdrowiom cieplutajko!
Fragment tekstu
Tradycyjne hasło gwara w literaturze uzupełnić więc należy nową gwarą i nową literaturą:
I. Guślorskie luśtyrko
Zył se dawniajko tymu bardzok złoślywy guślorz. Cało jygo uciecho było robić na złoś ludziom, ze wsyskiygo sie wyśmiywać i na kozno rzec bacyć z jag najgorsyj strony.
Wymyślył wreście i zrobił tagie śtućne luśtyrko, bo wsyskie rzecy piankne i dobre wyglodały w nim brzydko, a nawyt śmiysnie, latygo aze były pobykrzywiane, zmyśne, niywyraźne — za to złe rzecy widno było w nim doskonale.
Latygo właśnie cały świat w tym luśtyrecku był brzydki i zły, i nic w tym świycie niy było pianknygo. Guślorz chlaskał we dłonie i śmiał sie gośno ze swojich zartów, a źli jygo ucniowie porwali luśtyrecko i biygali z nim wsandy, podstawiajoc je ludziom niyspodzianie przed ocy i ciesyli sie, i śmiali, kiej zlykniony cowiek zasłaniał ocy renko; a potym niyroz sam niy wiydział, chtóry świat jes tym prowdziwym: cy tyn, chtóry bacy na co dziaj, cy tamtyn, chtóry pobacył w zaklatym luśtyrecku? (Źródło: kochamtarnobrzeg.com)
Bomba dźwiękowa
A teraz następna sensacja: audiobook z profesjonalnym głosem, i to czyim!
Hej! Pamiatata tyn mój przekład Królowyj Śniygu Andersena na lasowiocko mowe, chtóry zem rzucił wczora haw na fanpeja? Chce wam powiedzieć, aze bedzie go mozno odsuchać we formie audiobooka cytanygo bez Beate Jewiarz. La tych, chtórzy niy znajo po nazwisku – domyślom sie, aze wiynksość z was moze znać głos pani Beaty z gry komputerowyj Wiedźmin 3: Dziki Gon, kaj achtorka wcielyła sie we role Yennefer z Vengerbergu. Audiobook bedzie dostenpny za darmo, piyrso cenś opublikuje piyrsygo grudnia o 11:00, a kozno kolyjno bede publikowoł co trzy dni o tym samym casie, tag wienc subskrybujta kanał, coby być na casie ze wsyskim. La tych, chtórzy przegapili mój wcorajsy post, kaj udostenpniłem calusiajki techst – tyn przekład baśni Andersena jes adaptacjo kulturowo. Jes to tagi specyfićny rodzaj przekłodu, kaj przekłodawa niy tyko mowe, ale i wsyskie okolicności, tag coby pasowoły do docylowych. Latygo bohaterowie miyskajo we Tarnobrzegu przy Placu Cerwonym. I niy noso juz tych egzotycnych jimion; Kaja i Gerde zastenpujo tu Krzyś i Salomejka. Dziywcynka mo tagie jimie, a niy jinse bo achcja mo miyjsce we dawnym Tarnobrzegu, kaj coś ponad połowa miyskajców to byli Zydzi. Zachencam wsyskich jesce roz do śledzenia całygo projektu, pozdrowiam cieplutajko! (Kocham Tarnobrzeg, Facebook)
Zapraszam serdecznie do wysłuchania pierwszego rozdziału Królowej Śniegu Andersena w wersji lasowiackiej. Tę nieco “zlasowiacyzowaną” wersję historii przeczyta dla was Beata Jewiarz, której głos możecie znać z gry komputerowej Wiedźmin 3: Dziki Gon, gdzie aktorka wcieliła się w rolę Yennefer z Vengerbergu. Miłego słuchania! (Kocham Tarnobrzeg, Facebook)
Pierwsza ocena
Czy jest idealnie? Nie. Oczywiście są pewne niekonsekwencje zapisu, które przenosi w sferę audio dobra dykcyjnie i gwarowo aktorka. Cenne jest w jej czytaniu to, że dobrze słychać ly, nie dziwi jej, że odpowiednikiem ę bywa a, choć sam tekst chwilami zbyt bliski jest polszczyźnie ogólnej. To była ocena pierwszego rozdziału audiobooka usłyszanego. A sam tekst? Można dyskutować, czy trzeba pisać jag, czy faktycznie tagi jest powszechne, czy imiesłowy literackie polskie mają rację bytu w lasowiackim literackim, ale większość cech oddano wiernie, a i literackiego polotu przetransponowano na gwarę niemało.
Zamias jednygo luśtyrka, były jich tera myliony; rozprosyły sie wsandy, a w koznym najmniyjsym kawołecku, chocia drobnym jag ziorko piasku, widno było świat cały śkaradny, śmiysny, bykrzywiony. Jeźli tagi prosek wpod komu do oka, to cowiek tyn wsysko juz bacył zmiynione i niy móg dostrzec koło siebie nic dobrygo, nic pianknygo! Za to najgorse rzecy bacył jaśniajko i wyraźnie, wienc wsysko było la niygo złe.
Gorzyj jesce, jeźli okrusynka luśtyrka wpoda komu do serca. Niescaślywy tracił ucucie: serce jygo stawało sie kawołkiym lodu, nikogusiajko kochać niy móg, wsyskie ludzie były la niygo obcymy, obojatnymy.
Z wiynksych kawołków porobiono syby, z jinsych śkła do okularów, a mnóswo jesce kronzyło w powiytrzu — wiater je roznosił wcioz dalyj i dalyj, i coroz wiyncyj ludzi stawało sie niescaślywymi kalykami.
A tagich pyłków ciogle jesce pełno i pobacywa, co z tygo wynikneno.
Grzegorz Kulik, tłumacz na śląski Alice’s Adventures in Wonderland rozprawiał ze swadą po śląsku w studiu Dzień Dobry TVN. Bardzo to optymistycznie i otwarcie wyglądało.:
Pewnie nie śledzę dostatecznie uważnie górnośląskiego życia społeczno-politycznego, bo mi unknęła informacja o powstaniu Rady Śląskiej. Ale dotarł do mnie via Facebook post opublikowany przez Andrzeja Rocznioka, a podpisany przez organizację Ślonzoki Razem.
W dniu 29 września Rada Śląska powołała Społeczny Komitet na Rzecz Języka Śląskiego i Narodowości Śląskiej w Spisie Powszechnym.
W skład Społecznego Komitetu może wejść każda osoba, każde środowisko, każdy który chce wesprzeć działania na rzecz języka śląskiego i narodowości śląskiej w Spisie Powszechnym.
W Spisie Powszechnym w 2002 r. przynależność do narodu śląskiego zadeklarowało 173,2 tys. osób, a używanie języka śląskiego 56,6 tys. osób. Wspólne działania doprowadziły, że w 2011 r. przynależność do narodowości śląskiej potwierdziło 847 tys. Ślązaków a 509 tys. przyznawało się do używania języka śląskiego.
Chociaż Spis Powszechny odbędzie się od 1 kwietnia do 30 czerwca 2021 r., to już teraz trzeba zacząć się mobilizować. Mając na uwadze, że tylko wspólne działania pozwolą powiększyć ilość osób przyznających się do bycia Ślązakiem oraz mówiących po śląsku, dlatego też zachęcamy wszystkich do wspólnego działania.
Ślonzoki Razem
Tu odnotowuję, że powstał Społeczny Komitet na Rzecz Języka Śląskiego i Narodowości Śląskiej w Spisie Powszechnym. Co będzie dalej?
Szczepan Twardoch jest jednym z ciekawszych śląskich głosów. Nie obejmuje jednak rządu dusz, bo też i nikt mu go nie daje, ale nie chce się też w żadnym stopniu przypodobać swoim krajanom. Oto przykład z nowego wystąpienia w Żorach, opisanego przez Marcina Musiała w katowickiej wersji Gazety Wyborczej.
Bardzo popularna jest wśród Ślązaków opowiastka o tym, że na Śląsku nie używano przekleństw aż do momentu, gdy pojawili się na nim gorole. Mnóstwo jest takich autotematycznych bzdur, w które Ślązacy wolą wierzyć, zamiast spróbować zdefiniować siebie w kontakcie z rzeczywistością - przekonywał śląski pisarz.
Niemała zasługa w sformułowaniu tej konstatacji leży po stronie autorek publikacji Ty bestya, ty kamelo.
